Aanwezigheidsbias

Wat Is Aanwezigheidsbias?

Aanwezigheidsbias, ook bekend als de beschikbaarheidsheuristiek, is een cognitieve bias waarbij mensen de waarschijnlijkheid van gebeurtenissen overschatten die gemakkelijker uit het geheugen kunnen worden opgehaald, vaak vanwege hun levendigheid, recentheid of emotionele impact. Deze bias behoort tot het bredere veld van de gedragsfinanciering, dat de psychologische factoren onderzoekt die van invloed zijn op beleggingsbeslissingen en financiële markten. Wanneer informatie gemakkelijk beschikbaar is in ons geheugen, kan dit leiden tot een vertekend beeld van de werkelijke frequentie of waarschijnlijkheid, wat de rationaliteit van de besluitvorming beïnvloedt. De aanwezigheidsbias is een veelvoorkomende heuristiek die mensen gebruiken om snel tot oordelen te komen, maar die tot systematische fouten kan leiden.

Geschiedenis en Oorsprong

De aanwezigheidsbias werd voor het eerst uitvoerig beschreven door de psychologen Amos Tversky en Daniel Kahneman in de jaren zeventig als onderdeel van hun baanbrekende werk over heuristieken en bias in menselijke oordeelsvorming en besluitvorming. In hun invloedrijke artikel "Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases" uit 1974 introduceerden zij de beschikbaarheidsheuristiek als een van de mentale snelkoppelingen die mensen gebruiken om de frequentie of waarschijnlijkheid van gebeurtenissen in te schatten. T⁴versky en Kahneman toonden aan dat de subjectieve waarschijnlijkheid van een gebeurtenis toeneemt met het gemak waarmee voorbeelden van die gebeurtenis kunnen worden opgeroepen. Dit concept legde een van de fundamentele bouwstenen voor het opkomende vakgebied van de gedragsfinanciering, dat afwijkt van de traditionele rationele keuzetheorie door de rol van psychologie in economische beslissingen te erkennen.

Belangrijkste Inzichten

• Aanwezigheidsbias is de neiging om de waarschijnlijkheid van gebeurtenissen te overschatten die gemakkelijk in het geheugen kunnen worden opgeroepen.
• De levendigheid, recentheid of emotionele impact van informatie vergroot de kans dat deze gemakkelijk toegankelijk is.
• Deze bias kan leiden tot suboptimale beleggingsbeslissingen en een vertekende risicoperceptie.
• Het begrijpen van aanwezigheidsbias is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve beleggingsstrategieën.

Interpreteren van de Aanwezigheidsbias

Het interpreteren van de aanwezigheidsbias in een financiële context houdt in dat men erkent hoe gemakkelijk herinnerbare informatie de informatieverwerking beïnvloedt en dus beleggingsbeslissingen stuurt. Beleggers kunnen bijvoorbeeld overmatig reageren op recente, spraakmakende nieuwsgebeurtenissen – zoals een grote faillissement of een succesvolle beursintroductie – en de impact ervan op de bredere markt of hun portefeuille overschatten. Dit komt doordat deze gebeurtenissen zeer "beschikbaar" zijn in hun geheugen. Het herkennen van deze bias betekent dat men bewuster moet omgaan met het evalueren van informatie, door verder te kijken dan de meest recente of meest dramatische gebeurtenissen en een breder perspectief in overweging te nemen. Het draait om het compenseren van de neiging om te snel conclusies te trekken op basis van gemakkelijk toegankelijke, maar mogelijk niet representatieve, data. Dit vereist een zekere mate van bewustwording van de eigen cognitieve bias.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, na een reeks spraakmakende faillissementen van start-ups die veel aandacht kregen in het nieuws, begint een belegger te geloven dat investeren in de technologiesector inherent veel risicovoller is dan voorheen. Hoewel deze faillissementen reëel waren, waren ze mogelijk uitzonderingen op de regel, of slechts een klein percentage van alle start-ups. Door de levendige en recente herinnering aan deze mislukkingen, overschat de belegger de algehele risicoperceptie van de hele sector.

Deze belegger had wellicht overwogen om een deel van zijn portefeuille te beleggen in een gediversifieerd technologie-indexfonds. Echter, beïnvloed door de aanwezigheidsbias, besluit hij nu zijn blootstelling aan technologie volledig te vermijden, of zelfs bestaande technologieaandelen te verkopen. Dit kan leiden tot het mislopen van potentiële groei in de sector, simpelweg omdat gemakkelijk oproepbare negatieve gebeurtenissen zijn inschatting van het gemiddelde risico hebben vertekend, in plaats van een grondige analyse van de sector als geheel.

Praktische Toepassingen

Aanwezigheidsbias komt op verschillende manieren tot uiting in de financiële markten en in beleggersgedrag:

• Beleggingsbeslissingen: Beleggers kunnen aandelen van bedrijven kopen of verkopen op basis van recent nieuws of media-aandacht, in plaats van een diepgaande analyse van de onderliggende fundamentals. Een aandeel dat veel in het nieuws is vanwege een recent succes, kan overgewaardeerd raken omdat beleggers de waarschijnlijkheid van toekomstig succes overschatten, gedreven door de gemakkelijk beschikbare positieve verhalen.
• Marktvolatiliteit: Spraakmakende economische rapporten of aankondigingen van centrale banken kunnen leiden tot overmatige marktvolatiliteit doordat beleggers de directe impact van deze gebeurtenissen overschatten en hun portefeuilles dienovereenkomstig aanpassen. Onderzoek van de Federal Reserve Bank van San Francisco heeft de invloed van nieuws op de aandelenkoersen belicht, waarbij de manier waarop informatie wordt verwerkt de marktreacties kan versterken.
• [Finan³ciële planning](https://diversification.com/term/financiele-planning): Individuen kunnen hun financiële planning baseren op recente persoonlijke ervaringen of anekdotes, in plaats van op statistisch relevante gegevens. Zo kan iemand die onlangs een dure medische rekening heeft gezien, overdreven voorzichtig worden met pensioenbesparingen, zelfs als de statistische kans op een dergelijke gebeurtenis laag is.
• Portfoliodiversificatie: De bias kan leiden tot onvoldoende portfoliodiversificatie als beleggers overmatig vertrouwen op een klein aantal "bekende" activa die recentelijk goed hebben gepresteerd of veel media-aandacht hebben gekregen.

Overheidsinstanties en toezichthouders, zoals de Securities and Exchange Commission (SEC), bieden middelen om beleggers te helpen weloverwogen beslissingen te nemen en zich te beschermen tegen frauduleuze praktijken. Door beleggers² te voorzien van uitgebreide en betrouwbare informatie, trachten zij de impact van dergelijke cognitieve bias te verminderen.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel de aanwezigheidsbias een nuttig kader biedt voor het begrijpen van menselijke informatieverwerking, is het belangrijk de beperkingen en kritiekpunten ervan te erkennen. De belangrijkste kritiek is dat, hoewel de aanwezigheid van een bias in het oordeel wordt aangetoond, de impact ervan op daadwerkelijke financiële uitkomsten en marktefficiëntie soms overschat kan worden. Critici van de gedragsfinanciering stellen dat markten, ondanks individuele cognitieve bias, op de lange termijn efficiënt kunnen blijven door de arbitrage van rationelere beleggers. Research Affiliates heeft bijvoorbeeld betoogd dat wat soms als gedragsbias wordt gezien, in feite rationele reacties kunnen zijn op complexe of onvolledige informatie.

Bovendien is het¹ vaststellen van de specifieke rol van aanwezigheidsbias als geïsoleerde factor in complexe beleggingsbeslissingen uitdagend, aangezien deze vaak samengaat met andere psychologische factoren, zoals overmoedbias of ankerbias. Het is moeilijk te kwantificeren hoe zwaar de aanwezigheidsbias meeweegt in vergelijking met andere invloeden, zoals marktnieuws, economische indicatoren of persoonlijke voorkeuren. Het eenvoudigweg bewust zijn van de bias garandeert ook niet dat men deze kan overwinnen; het is een diepgewortelde mentale heuristiek die zelfs ervaren professionals kan beïnvloeden.

Aanwezigheidsbias vs. Bevestigingsbias

De aanwezigheidsbias en bevestigingsbias zijn beide cognitieve bias die de besluitvorming beïnvloeden, maar ze werken op verschillende manieren. Aanwezigheidsbias treedt op wanneer mensen de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis overschatten op basis van hoe gemakkelijk voorbeelden of informatie over die gebeurtenis uit het geheugen kunnen worden opgeroepen; de nadruk ligt hierbij op de toegankelijkheid van informatie. Als een recente, dramatische gebeurtenis bijvoorbeeld levendig in iemands geheugen zit, kan die persoon de kans op herhaling overschatten. De bevestigingsbias daarentegen is de neiging om informatie te zoeken, te interpreteren en zich te herinneren op een manier die de eigen reeds bestaande overtuigingen of hypotheses bevestigt. Hierbij ligt de nadruk op het selectief verwerken van informatie om een bestaand geloof te valideren. Een belegger met bevestigingsbias zal bijvoorbeeld eerder nieuwsartikelen lezen die zijn optimistische vooruitzichten voor een bepaald aandeel bevestigen en tegelijkertijd artikelen negeren die negatief zijn. Hoewel beide biases kunnen leiden tot suboptimale beleggingsbeslissingen en een vertekende risicoperceptie, is de aanwezigheidsbias gericht op de bron van informatie (wat gemakkelijk wordt herinnerd), terwijl de bevestigingsbias gericht is op de verwerking van informatie (wat een bestaande overtuiging ondersteunt).

Veelgestelde Vragen

Wat is het belangrijkste kenmerk van aanwezigheidsbias?

Het belangrijkste kenmerk van aanwezigheidsbias is dat mensen de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis baseren op hoe gemakkelijk voorbeelden ervan in hun geest opkomen. Hoe levendiger of recenter een gebeurtenis, hoe waarschijnlijker deze in de herinnering blijft en als frequenter of waarschijnlijker wordt beschouwd. Dit beïnvloedt beleggingsbeslissingen.

Hoe beïnvloedt aanwezigheidsbias mijn beleggingen?

Aanwezigheidsbias kan ervoor zorgen dat u overdreven reageert op recent of spraakmakend nieuws, waardoor u bijvoorbeeld investeert in aandelen die veel media-aandacht krijgen, of juist risico's vermijdt die recentelijk in het nieuws waren, zelfs als de werkelijke kansen of risico's anders liggen. Dit kan leiden tot een portefeuille die niet optimaal is gediversifieerd.

Kan ik aanwezigheidsbias voorkomen?

Het volledig voorkomen van aanwezigheidsbias is moeilijk, aangezien het een natuurlijke cognitieve bias is. U kunt de impact ervan echter verminderen door bewust te zijn van de bias, door actief naar diverse informatiebronnen te zoeken, en door gestructureerde besluitvormingsprocessen te volgen die emotionele reacties op recente gebeurtenissen minimaliseren. Dit helpt bij een meer rationele keuzetheorie.