Begrotingstekorten

Wat zijn Begrotingstekorten?

Begrotingstekorten, in de context van overheidsfinanciën, treden op wanneer de totale overheidsuitgaven van een overheid gedurende een bepaalde periode – meestal een fiscaal jaar – de totale belastinginkomsten overschrijden. Het is een maatstaf voor het verschil tussen wat een overheid uitgeeft en wat zij ontvangt aan inkomsten. Een begrotingstekort duidt op een behoefte aan financiering, die doorgaans wordt vervuld door het aangaan van leningen. De aanwezigheid van begrotingstekorten is een belangrijke indicator voor de fiscale gezondheid van een land en kan verstrekkende gevolgen hebben voor de economische groei en stabiliteit op lange termijn.

Geschiedenis en Oorsprong

Historisch gezien zijn begrotingstekorten geen nieuw fenomeen. Overheden hebben door de eeuwen heen tekorten gehad, vaak om oorlogen te financieren, grote infrastructuurprojecten uit te voeren of economische neergang te bestrijden. Het concept van het bewust gebruiken van begrotingstekorten als een instrument van fiscale politiek kreeg echter meer prominentie in de 20e eeuw, vooral na de Grote Depressie. De theorieën van John Maynard Keynes beargumenteerden dat overheidsuitgaven boven inkomsten, oftewel een begrotingstekort, een economie kunnen stimuleren tijdens perioden van recessie door de totale vraag te vergroten.

In Europa stelde de invoering van de euro de behoefte aan geharmoniseerde fiscale regels vast om de stabiliteit van de economische en monetaire unie te waarborgen. Dit leidde tot de implementatie van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) in 1997. Dit pact legde specifieke limieten op aan begrotingstekorten voor lidstaten van de Europese Unie, door te stellen dat het tekort niet meer dan 3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) mag bedragen, en de overheidsschuld niet meer dan 60% van het BBP. Dit kader is ontworpen om solide overheidsfinanciën te waarborgen en buitensporige tekorten te corrigeren via de buitensporigtekortprocedure.

Ke⁵, ⁶, ⁷rnpunten

• Een begrotingstekort ontstaat wanneer de overheidsuitgaven de overheidsinkomsten gedurende een fiscaal jaar overtreffen.
• Begrotingstekorten worden doorgaans gefinancierd door middel van leningen, wat leidt tot een toename van de staatsschuld.
• Grote en aanhoudende begrotingstekorten kunnen leiden tot hogere rentetarieven, inflatie en een verminderde economische groei op lange termijn.
• Ze zijn een belangrijk aandachtspunt voor beleidsmakers en internationale financiële instellingen, zoals het International Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).
• De interpretatie van een begrotingstekort hangt af van de economische conjunctuur en de onderliggende oorzaken.

Formule en Berekening

De formule voor een begrotingstekort is relatief eenvoudig en wordt als volgt berekend:

Hierin geldt:

• Overheidsuitgaven omvatten alle uitgaven van de overheid, zoals publieke diensten, sociale zekerheid, defensie, en rente op de staatsschuld.
• Belastinginkomsten omvatten alle inkomsten die de overheid genereert uit belastingen (inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, btw, etc.) en andere niet-belastinginkomsten.

Wanneer de uitkomst positief is, spreekt men van een begrotingstekort. Indien de belastinginkomsten de overheidsuitgaven overtreffen, resulteert dit in een begrotingsoverschot.

Interpretatie van Begrotingstekorten

De interpretatie van begrotingstekorten is genuanceerd en afhankelijk van de economische omstandigheden. Een tekort in absolute termen zegt minder dan een tekort uitgedrukt als percentage van het Bruto Binnenlands Product. Dit laatste maakt vergelijkingen over tijd en tussen landen mogelijk. De OESO verzamelt en publiceert bijvoorbeeld gegevens over het algemeen overheidstekort als percentage van het BBP voor haar lidstaten.

In tij⁴den van economische neergang of recessie kan een begrotingstekort deels "automatisch" ontstaan door lagere belastinginkomsten (vanwege lagere inkomens en winsten) en hogere uitgaven aan sociale voorzieningen (zoals werkloosheidsuitkeringen). Een overheid kan er dan ook bewust voor kiezen om het tekort te vergroten via stimuleringsprogramma's om de economie te ondersteunen. In perioden van sterke economische groei worden aanhoudende en grote begrotingstekorten echter vaak als onhoudbaar beschouwd. Ze kunnen leiden tot hogere rentetarieven omdat de overheid meer moet lenen, wat op zijn beurt de private investeringen kan verdringen.

Hyp³othetisch Voorbeeld

Stel dat de overheid van Land A in een bepaald fiscaal jaar de volgende financiële cijfers presenteert:

• Totale overheidsuitgaven: €500 miljard
• Totale belastinginkomsten: €450 miljard

Om het begrotingstekort te berekenen, passen we de formule toe:

In dit hypothetische voorbeeld heeft Land A een begrotingstekort van €50 miljard. Dit betekent dat de overheid €50 miljard meer heeft uitgegeven dan dat het aan inkomsten heeft ontvangen. Om dit tekort te dekken, zal de overheid nieuwe leningen moeten aangaan, wat de nationale staatsschuld zal verhogen. Het beheer van deze tekorten is een cruciale taak binnen de overheidsfinanciën.

Praktische Toepassingen

Begrotingstekorten zijn van cruciaal belang bij economische analyse, beleidsvorming en financiële markten:

• Beleidsvorming: Overheden gebruiken het concept van begrotingstekorten om hun fiscale politiek te plannen. In tijden van werkloosheid kan een tekort worden aanvaard om de economie te stimuleren, terwijl bij economische hoogconjunctuur gestreefd wordt naar vermindering of een overschot om buffers op te bouwen.
• Financiële Markten: De omvang van het begrotingstekort beïnvloedt de vraag naar overheidsobligaties. Grote tekorten vereisen aanzienlijke leningen, wat de rente op overheidsobligaties kan beïnvloeden en de kredietrating van een land kan beïnvloeden. Dit kan op zijn beurt impact hebben op de leenkosten voor bedrijven en consumenten.
• Internationale Organisaties: Instellingen zoals het International Monetair Fonds (IMF) en de OESO monitoren de begrotingstekorten van landen nauwlettend. Het IMF publiceert bijvoorbeeld tweemaal per jaar de Fiscal Monitor, die de wereldwijde fiscale ontwikkelingen analyseert en beoordelingen geeft van overheidsfinanciën. Dit biedt een globaal perspec²tief op de fiscale gezondheid van landen en de implicaties voor de wereldeconomie.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel begrotingstekorten een belangrijke indicator zijn, zijn er beperkingen en kritiekpunten op het concept en het beheer ervan:

• Kwalitatieve Aspecten: Het enkel kijken naar de omvang van een begrotingstekort negeert de samenstelling van de overheidsuitgaven. Een tekort veroorzaakt door investeringen in infrastructuur of onderwijs kan op lange termijn anders uitpakken dan een tekort dat voortkomt uit consumptieve uitgaven of rentelasten op bestaande staatsschuld.
• Cyclische vs. Structurele Tekorten: Een begrotingstekort kan cyclisch zijn (gerelateerd aan de economische conjunctuur) of structureel (een fundamenteel onevenwicht dat blijft bestaan, ongeacht de economische cyclus). Beleidsmaatregelen gericht op het terugdringen van een structureel tekort kunnen nodig zijn, maar het reduceren van een cyclisch tekort tijdens een neergang kan de economie verder schaden.
• Verdringingseffect (Crowding Out): Een veelgehoorde kritiek is dat grote overheidstekorten de rente kunnen opdrijven, waardoor private investeringen duurder worden en worden verdrongen. Dit kan op termijn leiden tot een lagere economische groei.
• Duurzaamheid van de Sch¹uld: Aanhoudende begrotingstekorten leiden tot een toenemende staatsschuld. Dit kan de fiscale ruimte van toekomstige regeringen beperken en in extreme gevallen leiden tot zorgen over de solvabiliteit van de overheid, wat de kredietrating van een land kan beïnvloeden.

Begrotingstekorten versus Staatsschuld

Hoewel vaak door elkaar gebruikt, zijn begrotingstekorten en staatsschuld twee verschillende, zij het nauw verwante, concepten in de overheidsfinanciën.

• Begrotingstekorten verwijzen naar het verschil tussen de overheidsuitgaven en de belastinginkomsten gedurende een specifieke periode, meestal een fiscaal jaar. Het is een stroomgrootheid – een momentopname van het overschot aan uitgaven over inkomsten.
• Staatsschuld daarentegen is de totale accumulatie van alle historische begrotingstekorten (minus eventuele overschotten) over een langere periode. Het is een voorraadgrootheid – de totale hoeveelheid geld die de overheid op een bepaald moment verschuldigd is aan haar crediteuren. Wanneer een overheid een begrotingstekort heeft, moet zij lenen om dit te financieren, en deze leningen dragen bij aan de totale staatsschuld.

Kortom, een begrotingstekort is de jaarlijkse toevoeging aan de staatsschuld, terwijl de staatsschuld de totale som is van al deze jaarlijkse toevoegingen (en aftrekkingen).

Veelgestelde Vragen

Wat veroorzaakt begrotingstekorten?

Begrotingstekorten kunnen door verschillende factoren worden veroorzaakt, waaronder verhoogde overheidsuitgaven (bijvoorbeeld voor infrastructuurprojecten, defensie of sociale programma's), lagere belastinginkomsten (door economische neergang of belastingverlagingen), of een combinatie van beide. Ook onvoorziene gebeurtenissen zoals natuurrampen of economische crises kunnen leiden tot plotselinge en aanzienlijke tekorten.

Zijn begrotingstekorten altijd slecht?

Niet noodzakelijk. Hoewel aanhoudende en buitensporige begrotingstekorten schadelijk kunnen zijn, kunnen tekorten in specifieke situaties nuttig zijn. Tijdens een recessie kan een begrotingstekort helpen de economie te stimuleren door de vraag te vergroten en banen te creëren. Ook investeringen die gefinancierd worden met een tekort, zoals in onderwijs of infrastructuur, kunnen op lange termijn de productiviteit en economische groei versterken.

Hoe worden begrotingstekorten gefinancierd?

Begrotingstekorten worden voornamelijk gefinancierd door de overheid die geld leent op de financiële markten. Dit gebeurt meestal door de uitgifte van staatsobligaties, schatkistpapier of andere schuldbewijzen aan investeerders, zoals banken, pensioenfondsen, particulieren en andere landen.

Wat zijn de gevolgen van aanhoudende begrotingstekorten?

Aanhoudende begrotingstekorten kunnen leiden tot een hogere staatsschuld, wat hogere rentekosten voor de overheid betekent. Dit kan op zijn beurt ten koste gaan van andere overheidsuitgaven. Ze kunnen ook bijdragen aan hogere inflatie, verdringing van private investeringen en, in ernstige gevallen, een verlies van vertrouwen van investeerders, wat kan leiden tot een daling van de kredietrating van een land.