Budgettaire tekorten

Wat zijn Budgettaire tekorten?

Een budgettair tekort treedt op wanneer de overheidsuitgaven de overheidsinkomsten overtreffen gedurende een bepaalde periode, meestal een fiscaal jaar. Dit concept is een fundamenteel onderdeel van de overheidsfinanciën en de bredere macro-economie, aangezien het directe implicaties heeft voor de economische stabiliteit en toekomstige fiscale ruimte van een land. Een budgettair tekort duidt erop dat de regering meer middelen uitgeeft dan zij via belasting en andere inkomsten genereert, wat ertoe leidt dat het verschil moet worden gefinancierd, vaak door middel van leningen.

Geschiedenis en Oorsprong

De geschiedenis van budgettaire tekorten is inherent verbonden met de evolutie van overheidsuitgaven en economische theorieën. Voor een groot deel van de geschiedenis werden regeringen geacht hun uitgaven te financieren via directe belastingen of leningen voor specifieke, noodzakelijke projecten zoals oorlogvoering of grote infrastructuurwerken. Het idee van een structureel budgettair tekort als een instrument van fiscale beleid kreeg pas in de 20e eeuw meer aandacht, met name na de Grote Depressie.

Economen zoals John Maynard Keynes beargumenteerden dat overheidsuitgaven, zelfs als deze leiden tot tekorten, noodzakelijk kunnen zijn om de vraag te stimuleren en een economie uit een recessie te trekken. Dit concept van "fiscale stimulering" werd een hoeksteen van modern overheidsbeleid. Hoewel de Great Depression tot discussies leidde over de rol van fiscale stimulering, werd na de financiële crisis van 2008 en de COVID-19 pandemie de inzet van omvangrijke fiscale stimuleringsmaatregelen door overheden wereldwijd cruciaal geacht voor het beperken van economische krimp en het versnellen van herstel.

#⁴# Belangrijkste punten

• Een budgettair tekort ontstaat wanneer overheidsuitgaven hoger zijn dan overheidsinkomsten in een fiscaal jaar.
• Het tekort wordt doorgaans gefinancierd door leningen, wat bijdraagt aan de staatsschuld.
• Budgettaire tekorten kunnen zowel opzettelijk (bijvoorbeeld voor fiscale stimulering) als onopzettelijk (door economische neergang) ontstaan.
• Aanhoudende grote tekorten kunnen leiden tot zorgen over de fiscale beleid houdbaarheid en de impact op de economische groei.
• De omvang van een budgettair tekort wordt vaak uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (BBP) om de relatieve omvang ervan te beoordelen.

Formule en Berekening

Het budgettair tekort wordt berekend door de totale overheidsinkomsten af te trekken van de totale overheidsuitgaven over een specifieke periode.

De formule is als volgt:

Hierbij geldt:

• Totale Overheidsuitgaven: Dit omvat alle uitgaven van de overheid, zoals uitgaven aan openbare diensten, infrastructuur, defensie, sociale zekerheid en rentebetalingen op staatsschuld.
• Totale Overheidsinkomsten: Dit zijn de inkomsten die de overheid genereert, voornamelijk via belasting (zoals inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, btw) en niet-fiscale inkomsten (zoals boetes en vergoedingen).

Als de uitkomst negatief is, duidt dit op een begrotingssurplus, wat betekent dat de inkomsten de uitgaven overtreffen.

Het Budgettair Tekort Interpreteren

De interpretatie van een budgettair tekort hangt af van verschillende factoren, waaronder de omvang, de onderliggende oorzaken en de economische context. Een klein, tijdelijk tekort tijdens een economische neergang kan worden gezien als een acceptabele uitkomst van automatische stabilisatoren, zoals hogere werkloosheidsuitkeringen en lagere belastinginkomsten als gevolg van de conjunctuurcyclus. Dergelijke tekorten kunnen zelfs een positieve rol spelen in het stabiliseren van de economische groei door de vraag op peil te houden.

Echter, structurele en aanhoudend grote budgettaire tekorten, vooral in tijden van economische groei, kunnen wijzen op een fundamenteel onevenwicht in de overheidsfinanciën. Dit kan leiden tot een stijging van de staatsschuld en toenemende rentebetalingen, wat toekomstige overheidsbeleid beperkt. Economen en beleidsmakers analyseren het tekort vaak in verhouding tot het bruto binnenlands product (BBP) om de relatieve omvang en houdbaarheid ervan te beoordelen. Een tekort van 3% van het BBP wordt in de Europese Unie vaak als bovengrens gezien, alhoewel dit flexibel kan zijn in uitzonderlijke economische omstandigheden.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel dat de overheid van Land X voor het fiscaal jaar 2025 de volgende financiële gegevens heeft:

• Verwachte Overheidsinkomsten: € 400 miljard (voornamelijk uit [belasting]tarieven).
• Verwachte Overheidsuitgaven: € 450 miljard (inclusief uitgaven aan zorg, onderwijs, infrastructuur en defensie).

Om het budgettaire tekort te berekenen, passen we de formule toe:

Budgettair Tekort = Totale Overheidsuitgaven - Totale Overheidsinkomsten
Budgettair Tekort = € 450 miljard - € 400 miljard
Budgettair Tekort = € 50 miljard

In dit hypothetische voorbeeld heeft Land X een budgettair tekort van € 50 miljard voor het fiscaal jaar 2025. Dit betekent dat de regering € 50 miljard meer zal uitgeven dan zij ontvangt. Om dit tekort te financieren, zal de overheid waarschijnlijk staatsschuld uitgeven, zoals staatsobligaties, die moeten worden terugbetaald met rente in de toekomst.

Praktische Toepassingen

Budgettaire tekorten zijn een cruciaal aandachtspunt in de overheidsfinanciën en de bredere economie. Ze hebben verreikende praktische toepassingen en implicaties:

• Fiscaal Beleid en Begrotingsplanning: Regeringen gebruiken de projectie van budgettaire tekorten als basis voor hun begroting en fiscale beleid. Het anticiperen op een tekort kan leiden tot maatregelen zoals bezuinigingen, belastingverhogingen of het heroverwegen van uitgavenprioriteiten om de overheidsfinanciën op lange termijn houdbaar te houden.
• Impact op Rentetarieven en Investeringen: Grote en aanhoudende tekorten kunnen de vraag van de overheid naar leningen vergroten, wat kan leiden tot hogere rentetarieven voor zowel de overheid als de private sector. Dit staat bekend als het 'crowding-out' effect, waarbij overheidsleningen privé-investeringen kunnen verdringen.
• Internationale Monetaire Beleid en Kredietwaardigheid: Internationale organisaties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) monitoren de budgettaire tekorten van landen nauwlettend. Een land met een gezond begrotingsbeleid en beheersbare tekorten wordt over het algemeen als financieel stabieler gezien, wat zijn kredietwaardigheid en vermogen om tegen lage kosten te lenen verbetert. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) publiceert bijvoorbeeld regelmatig economische overzichten waarin de budgettaire positie van lidstaten, zoals Nederland, wordt geanalyseerd.
• Beleggingsbesli³ssingen: Beleggers houden rekening met de budgettaire tekorten van landen bij het nemen van beslissingen over staatsobligaties. Een hoog tekort kan wijzen op een hoger risico, wat kan leiden tot hogere rendementseisen voor obligaties.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel budgettaire tekorten een belangrijke indicator zijn voor de financiële gezondheid van een overheid, zijn er ook beperkingen en kritiekpunten op het louter focussen op deze metriek:

• Kwaliteit van Uitgaven: Een tekort zegt niets over de kwaliteit of productiviteit van de overheidsuitgaven. Uitgaven aan investeringen in infrastructuur, onderwijs of onderzoek kunnen op lange termijn bijdragen aan de economische groei en de toekomstige belastinggrondslag, zelfs als ze in het heden een tekort creëren. Daarentegen kunnen onproductieve uitgaven, die eveneens een tekort veroorzaken, minder gunstig zijn voor de economie.
• Economische Conjunctuur: Zoals eerder genoemd, zijn tekorten tijdens een recessie vaak noodzakelijk en kunnen ze helpen de economie te stabiliseren. Het bekritiseren van een tekort tijdens een economische neergang zonder de context te begrijpen, kan misleidend zijn. Sommige critici beweren dat te strikte fiscale regels, gericht op het verminderen van tekorten, in tijden van crisis de economie onnodig kunnen schaden door het fiscale beleid te pro-cyclisch te maken.
• Langetermijnhoudb²aarheid: De focus op het jaarlijkse tekort kan het zicht ontnemen op de langetermijnhoudbaarheid van de overheidsfinanciën, die meer afhangt van de totale staatsschuld en demografische ontwikkelingen. De mate waarin een tekort wordt gezien als een risico, hangt sterk af van de houdbaarheid van de staatsschuld op lange termijn, zoals vaak benadrukt door instellingen als het Internationaal Monetair Fonds (IMF).
• Inflatiegevaar: ¹Sommige economen beweren dat te grote tekorten, vooral als ze worden gefinancierd door het drukken van geld (monetaire financiering), kunnen leiden tot inflatie. Echter, in een omgeving met veel onbenutte capaciteit en lage inflatie, is dit risico vaak minder direct.

Budgettaire tekorten vs. Staatsschuld

Hoewel vaak door elkaar gehaald, zijn "budgettaire tekorten" en "staatsschuld" twee verschillende, doch nauw verwante, financiële concepten.

Budgettaire tekorten verwijzen naar het verschil tussen de overheidsuitgaven en overheidsinkomsten gedurende een specifieke periode, meestal een fiscaal jaar. Het is een stroomvariabele, die de financiële balans van de overheid over een bepaalde tijd meet. Als de overheid in een bepaald jaar meer uitgeeft dan ontvangt, ontstaat een budgettair tekort voor dat jaar.

De staatsschuld daarentegen is de totale accumulatie van alle historische budgettaire tekorten (minus eventuele budgettaire surplussen). Het is een voorraadvariabele, die de totale uitstaande schuld van de overheid op een bepaald moment meet. Wanneer een overheid een budgettair tekort heeft, moet zij dit financieren door geld te lenen, wat de staatsschuld verhoogt. Een begrotingssurplus daarentegen kan worden gebruikt om de bestaande staatsschuld af te lossen.

Kortom, budgettaire tekorten zijn de jaarlijkse toevoegingen (of verminderingen, bij een surplus) aan de totale staatsschuld. De staatsschuld is de som van al deze jaarlijkse balansen over de tijd.

Veelgestelde Vragen

Wat veroorzaakt een budgettair tekort?

Een budgettair tekort kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan factoren, waaronder een economische recessie die de belastinginkomsten vermindert en de vraag naar sociale uitkeringen verhoogt. Grote overheidsuitgaven voor bijvoorbeeld infrastructuurprojecten, defensie, of sociale programma's kunnen ook bijdragen aan een tekort. Daarnaast kunnen onvoorziene gebeurtenissen zoals natuurrampen of pandemieën plotselinge en aanzienlijke overheidsuitgaven vereisen, wat leidt tot een groter tekort.

Wat zijn de gevolgen van een aanhoudend budgettair tekort?

Aanhoudende budgettaire tekorten leiden tot een toename van de staatsschuld. Dit kan op zijn beurt leiden tot hogere rentebetalingen, wat een groter deel van de begroting opslokt en minder ruimte laat voor andere overheidsfuncties. Het kan ook leiden tot bezorgdheid over de financiële stabiliteit van een land, mogelijk de kredietwaardigheid verlagen en de leenkosten verhogen. In extreme gevallen kan het bijdragen aan inflatie als de centrale bank de tekorten monetair financiert.

Hoe wordt een budgettair tekort gefinancierd?

Een budgettair tekort wordt voornamelijk gefinancierd door de overheid die geld leent op de kapitaalmarkten. Dit gebeurt meestal door de uitgifte van staatsobligaties aan binnenlandse en buitenlandse beleggers, banken en financiële instellingen. Het geleende geld wordt vervolgens gebruikt om het verschil tussen de uitgaven en inkomsten te dekken.

Wat is het verschil tussen een cyclisch en een structureel tekort?

Een cyclisch tekort is het deel van het budgettair tekort dat het gevolg is van de conjunctuurcyclus. Tijdens een recessie dalen de belastinginkomsten en stijgen de uitkeringen (zoals werkloosheidsuitkeringen), wat een tekort veroorzaakt. Dit tekort verdwijnt doorgaans wanneer de economie zich herstelt. Een structureel tekort is het deel van het tekort dat blijft bestaan, zelfs wanneer de economie op volle capaciteit draait. Het wordt veroorzaakt door een fundamenteel onevenwicht tussen de structurele overheidsuitgaven en -inkomsten en vereist beleidswijzigingen (zoals belastingverhogingen of permanente bezuinigingen) om te worden aangepakt.