Gedragsheuristiek

Wat is Gedragsheuristiek?

Gedragsheuristiek verwijst naar de mentale kortere wegen of 'vuistregels' die mensen gebruiken om snel en efficiënt beslissingen te nemen, vooral in complexe of onzekere situaties. Deze heuristieken, hoewel vaak nuttig in het dagelijks leven, kunnen leiden tot systematische fouten of gedragsvooroordelen wanneer ze worden toegepast op beleggingsbeslissingen en financiële markten. Het concept is een fundamenteel onderdeel van de gedragsfinanciering, een vakgebied dat psychologische inzichten combineert met economische theorie om te begrijpen waarom mensen afwijken van rationeel gedrag. In tegenstelling tot de traditionele economie, die vaak uitgaat van volkomen rationele besluitvorming, erkent gedragsfinanciering de impact van emoties, cognitieve beperkingen en sociale invloeden op financiële keuzes.

Geschiedenis en Oorsprong

De studie van gedragsheuristieken heeft diepe wortels in de psychologie, maar de toepassing ervan op financiën werd prominent door het baanbrekende werk van psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky. Hun onderzoek in de jaren zeventig en tachtig legde de basis voor de gedragsfinanciering. Met name hun 'Prospect Theory' uit 1979 daagde de heersende rationele keuze theorie uit door aan te tonen dat mensen risico's en onzekerheden anders evalueren dan traditionele economische modellen suggereerden. Kahneman benadrukte in zijn Nobelprijslezing in 2002 dat hun werk de psychologie van intuïtieve overtuigingen en keuzes verkende, en de grenzen van de rationaliteit onderzocht. Ze identificeerden verschillende heuristieken, zoals de beschikbaarheidsheuristiek, representativiteitsheuristiek en ankerheuristiek, die verklaren hoe mensen oordelen vellen onder onzekerheid en welke cognitieve bias hieruit voortvloeien.

⁶Belangrijkste Leerpunten

Gedragsheuristieken zijn mentale kortere wegen die worden gebruikt voor snelle besluitvorming, vooral onder onzekerheid.
Ze kunnen leiden tot systematische denkfouten, bekend als cognitieve vooroordelen, die financiële keuzes beïnvloeden.
Het concept staat centraal in gedragsfinanciering, dat de psychologie van individuele en collectieve beleggingsstrategie verklaart.
Voorbeelden zijn de beschikbaarheidsheuristiek (oordelen op basis van gemakkelijk beschikbare informatie) en de ankerheuristiek (oordelen beïnvloed door een initieel stuk informatie).
Inzicht in deze heuristieken kan beleggers en financiële professionals helpen om meer weloverwogen beslissingen te nemen en veelvoorkomende valkuilen te vermijden.

Formule en Berekening

Gedragsheuristieken zijn geen concepten die via een specifieke formule kunnen worden berekend. Ze beschrijven psychologische processen en neigingen in menselijke financiële psychologie, niet kwantificeerbare financiële variabelen. Daarom is er geen formule of berekening van toepassing op gedragsheuristiek zelf.

Het Interpreteren van Gedragsheuristieken

De interpretatie van gedragsheuristieken richt zich op het begrijpen hoe deze mentale kortere wegen de oordeelsvorming en besluitvorming van individuen beïnvloeden, met name in een financiële context. Een gedragsheuristiek is geen meting, maar eerder een beschrijving van een patroon van denken.

Bijvoorbeeld:

Beschikbaarheidsheuristiek: Een belegger kan overmatig optimistisch zijn over een aandeel dat onlangs positief in het nieuws was, simpelweg omdat die informatie gemakkelijk 'beschikbaar' is in hun geheugen, in plaats van een grondige analyse van de fundamentele waarde van het bedrijf uit te voeren. Dit beïnvloedt hun risicoperceptie.
Representativiteitsheuristiek: Een belegger kan een bedrijf met een gestage groei in het verleden als "representatief" beschouwen voor toekomstige groei, en daardoor de kans op een terugval onderschatten, puur gebaseerd op een patroon dat zij waarnemen. Dit kan leiden tot overmoed.

Het is essentieel om deze neigingen te herkennen om hun potentiële negatieve impact op het portefeuillebeheer te verzachten.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, een belegger genaamd Eva overweegt te investeren in een nieuwe technologie-startup. Ze heeft gehoord over het enorme succes van een vergelijkbaar technologiebedrijf dat vorig jaar een enorme winst boekte. Hoewel de nieuwe startup in een veel vroegere fase verkeert en aanzienlijk meer risico's met zich meebrengt, gebruikt Eva onbewust de representativiteitsheuristiek.

Stap 1: Eerste indruk. Eva hoort over de startup en denkt onmiddellijk aan de recente successtory. Ze focust op de overeenkomsten (technologie, potentieel voor disruptie) en negeert de verschillen (rijpheid van het bedrijf, marktomstandigheden, concurrentie).
Stap 2: Gevolgtrekking. Ze redeneert dat, aangezien het vorige technologiebedrijf zo succesvol was, deze nieuwe startup "representatief" is voor een soortgelijk succesvol investeringsprofiel.
Stap 3: Besluitvorming. Op basis van deze snelle, intuïtieve inschatting — in plaats van gedegen vermogensbeheer en due diligence — besluit Eva een aanzienlijk deel van haar kapitaal in de startup te investeren, waarbij ze de inherente risico's onderschat.
Stap 4: Uitkomst. De startup presteert uiteindelijk ver onder de verwachtingen, wat Eva aanzienlijke verliezen oplevert, deels door haar afhankelijkheid van een gedragsheuristiek in plaats van een objectieve analyse.

Dit voorbeeld illustreert hoe een gedragsheuristiek, in dit geval representativiteit, kan leiden tot suboptimale emotionele beleggingen wanneer deze niet wordt erkend of beheerd.

Praktische Toepassingen

Gedragsheuristieken spelen een belangrijke rol in diverse aspecten van de financiële wereld. Ze beïnvloeden niet alleen individuele beleggers, maar kunnen ook leiden tot marktefficiëntie en brede marktbewegingen.

Beleggingsstrategieën: Financiële adviseurs en vermogensbeheerders gebruiken inzichten uit gedragsfinanciering om cliënten te helpen hun gedragsvooroordelen te herkennen en te overwinnen. Dit kan leiden tot gedisciplineerdere beleggingsplannen en het vermijden van impulsieve beslissingen.
Financiële Planning: Bij het opstellen van financiële plannen wordt rekening gehouden met heuristieken zoals verliesaversie (de neiging om verliezen sterker te voelen dan winsten van gelijke omvang). Planners kunnen strategieën implementeren om cliënten te helpen omgaan met deze emotionele reacties.
Marktanalyse: Analisten erkennen dat gedragsheuristieken kunnen bijdragen aan marktinefficiënties, zoals bubbels en crashes. Zo kunnen beleggers die lijden aan het 'kuddegedrag' (herding behavior) massaal investeren in bepaalde activa, waardoor prijzen boven hun intrinsieke waarde stijgen en asset bubbles ontstaan.
Regulering en Beleid: Inzichten in gedragsheuristieken worden gebruikt door regelgevende instanties om beleid te ontwerpen dat consumenten beschermt tegen potentieel schadelijke financiële beslissingen, bijvoorbeeld door informatie op een bepaalde manier te presenteren.

Beperkingen en Kritiek

Ondanks de groeiende erkenning en toepassing van gedragsheuristieken en gedragsfinanciering, zijn er ook beperkingen en kritiekpunten.

Beschrijvend, Niet Voorschrijvend: Gedragsfinanciering is vaak beter in het beschrijven van irrationeel gedrag dan in het voorspellen ervan of het bieden van duidelijke, voorschrijvende alternatieven voor traditionele theorieën. Critici beweren dat gedragsfinanciering "meer een verzameling van afwijkingen is dan een echte tak van financiën". Het identificeert wat er mis is met⁵ traditionele theorieën, zonder altijd een tastbaar alternatief te bieden.
Gebrek aan Uniformiteit: Er is geen enkele, allesomvattende theorie van gedragsfinanciering; het is eerder een verzameling van bevindingen over verschillende cognitieve vooroordelen en heuristieken. Dit maakt het moeilijk om een coherent model te creëren dat alle aspecten van de efficiënte markthypothese tegenspreekt.
Laboratorium Versus Realiteit: Veel van de bevindingen over gedragsheuristieken zijn gebaseerd op experimenten in gecontroleerde laboratoriumomgevingen. Critici vragen zich af in hoeverre deze bevindingen toepasbaar zijn op de complexiteit en de hoge inzet van echte financiële markten. In een artikel getiteld "A Critique of Behavioral Finance" wordt gesteld dat voorstanders van gedragsfinanciering "vaak vertrouwen op zorgvuldig ontworpen laboratoriumexperimenten, waarvan de bevindingen vervolgens terloops worden uitgebreid naar situaties in het echte leven".
Arbitragelimieten: Hoewel gedrag⁴sheuristieken kunnen leiden tot prijsafwijkingen, betogen sommigen dat de grenzen van arbitrage voorkomen dat deze afwijkingen langdurig aanhouden. Rationele beleggers zouden deze inefficiënties moeten kunnen uitbuiten, waardoor de marktefficiëntie uiteindelijk wordt hersteld.

Gedragsheuristiek versus Cognitieve Bias

Hoewel de termen "gedragsheuristiek" en "cognitieve bias" vaak door elkaar worden gebruikt in de context van gedragsfinanciering en gedragseconomie, is er een belangrijk onderscheid.

Gedragsheuristiek: Dit is de mentale snelkoppeling of vuistregel die een persoon gebruikt om een complex probleem te vereenvoudigen of snel een beslissing te nemen. Heuristieken zijn processen of strategieën. Ze zijn vaak functioneel en helpen mensen om met beperkte informatie snel te handelen. Voorbeelden zijn de beschikbaarheidsheuristiek (een oordeel baseren op hoe gemakkelijk informatie uit het geheugen op te halen is) of de ankerheuristiek (een eerste stuk informatie als referentiepunt gebruiken).
Cognitieve Bias: Dit is de systematische afwijking van rationaliteit in het oordeel. Een bias is het resultaat of de uitkomst van het toepassen van een heuristiek die onder bepaalde omstandigheden tot een fout leidt. Met andere woorden, een cognitieve bias is het effect van het onjuist toepassen van een heuristiek of wanneer een heuristiek niet passend is voor de situatie. Bijvoorbeeld, het toepassen van de beschikbaarheidsheuristiek kan leiden tot de beschikbaarheidsbias, waarbij men de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis overschat omdat recent nieuws erover levendig in het geheugen ligt.

Kortom, heuristieken zijn de mechanismen van het denken, terwijl biases de voorspelbare fouten zijn die uit die mechanismen kunnen voortvloeien.

Veelgestelde Vragen

Wat is het verschil tussen een heuristiek en een vuistregel?

De termen zijn grotendeels uitwisselbaar. Een gedragsheuristiek is een mentale snelkoppeling of vuistregel die mensen gebruiken om snel en efficiënt besluitvorming te versnellen, vooral in complexe of onzekere situaties. Vuistregels zijn praktische, informele gidsen die gebaseerd zijn op ervaring of algemene kennis, en functioneren als heuristieken in de praktijk.

Hoe beïnvloeden gedragsheuristieken investeringsbeslissingen?

Gedragsheuristieken kunnen beleggingsbeslissingen beïnvloeden door beleggers te leiden tot systematische fouten. Zo kan de 'bevestigingsbias' ervoor zorgen dat beleggers alleen informatie zoeken die hun bestaande overtuigingen bevestigt, of kan 'verliesaversie' leiden tot het te lang vasthouden aan slecht presterende activa. Deze gedragsvooroordelen kunnen leiden tot suboptimale uitkomsten.

Zijn gedragsheuristieken altijd slecht?

Nee, gedragsheuristieken zijn niet inherent slecht. In veel dagelijkse situaties zijn ze efficiënt en noodzakelijk voor snelle besluitvorming met beperkte middelen of tijd. Ze worden problematisch in financiële contexten wanneer ze leiden tot systematische en voorspelbare fouten die afwijken van rationeel gedrag, wat ongunstige financiële resultaten kan opleveren.

Kan men gedragsheuristieken vermijden?

Het is moeilijk om gedragsheuristieken volledig te vermijden, aangezien ze ingebakken zijn in menselijke cognitie. Het is echter mogelijk om hun invloed te verminderen door bewustzijn, educatie en het implementeren van gestructureerde beleggingsstrategieën. Het werken met een financieel adviseur of het hanteren van een gedisciplineerde benadering kan helpen om de impact van deze mentale snelkoppelingen te mitigeren.

Waarom is gedragsheuristiek relevant voor gedragsfinanciering?

Gedragsheuristiek is een van de kernconcepten van gedragsfinanciering omdat het helpt verklaren waarom individuen en markten zich vaak irrationeel gedragen, in strijd met de veronderstellingen van de traditionele economische theorie. Door de mentale snelkoppelingen te identificeren die mensen gebruiken, kan gedragsfinanciering beter begrijpen en soms voorspellen hoe en waarom financiële beslissingen afwijken van de rationaliteit.

Referenties:
Kahneman, D. (2002). Maps of Bounded Rationality: A³ Perspective on Intuitive Judgment and Choice. Nobel Prize Lecture. https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/kahnemann-lecture.pdf
Baker, M., & Wurgler, J. (2014). Asset Bubbles: Insights From Behavioral Finance. Oxford Academic. https://academic.oup.com/edited-volume/35213/chapter/300486047
Shirvani, H. (2015). A Critique of Behavioral Finan²ce. Cameron School of Business Blog. https://csb.uncw.edu/news/2015/09/a-critique-of-behavioral-finance.html
Financial Modeling Prep. (n.d.). Behavioral Finance¹: Understanding Investor Psychology. https://financialmodelingprep.com/behavioral-finance-understanding-investor-psychology/