Gedragsmatige vooroordelen

De menselijke besluitvorming in financiële context wordt vaak beïnvloed door irrationele factoren, wat leidt tot zogenaamde gedragsmatige vooroordelen. Deze vooroordelen zijn systematische denkfouten die mensen maken wanneer zij informatie verwerken en beslissingen nemen, met name in situaties van onzekerheid en risico. Ze vormen een centraal studieobject binnen de gedragsfinanciering, een vakgebied dat psychologie combineert met traditionele economische theorieën om de complexiteit van beleggersgedrag te verklaren. Gedragsmatige vooroordelen kunnen leiden tot suboptimale financiële keuzes, afwijkend van de rationele beslissingen die de klassieke economie veronderstelt. Het begrijpen van gedragsmatige vooroordelen is cruciaal om zowel individuele financiële planning als bredere marktbewegingen te doorgronden.

Geschiedenis en Oorsprong

De formele studie van gedragsmatige vooroordelen in de economie heeft zijn wortels in het baanbrekende werk van de psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky. Hun onderzoek begon in de jaren 70 en daagde de heersende theorie van rationele keuzes uit. Kahneman en Tversky publiceerden in 1979 hun invloedrijke artikel "Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk", waarin zij beschreven hoe individuen hun winst- en verliesperspectieven asymmetrisch beoordelen, wat leidde tot het concept van verliesaversie.

Dez²⁴e theorie, die ingaat tegen de klassieke efficiënte markthypothese, stelde dat mensen beslissingen nemen op basis van subjectieve referentiepunten in plaats van absolute rijkdomsniveaus. Daniel²², ²³ Kahneman ontving in 2002 de Nobelprijs voor Economische Wetenschappen voor zijn werk, samen met Vernon L. Smith, waarbij de bijdragen van de in 1996 overleden Amos Tversky nadrukkelijk werden erkend. Hun be²¹vindingen legden de basis voor het veld van gedragsfinanciering en verklaren veelvoorkomende menselijke fouten die voortkomen uit cognitieve fouten en gedragsmatige vooroordelen.

Belangrijkste Leerpunten

• Gedragsmatige vooroordelen zijn systematische, irrationele denkfouten die de financiële besluitvorming beïnvloeden.
• Ze verklaren waarom beleggers vaak afwijken van puur rationele economische theorieën.
• Pioniers als Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben de basis gelegd voor de studie van deze vooroordelen, met de "Prospect Theory" als hoeksteen.
• Veelvoorkomende vooroordelen zijn onder meer overmoed, verliesaversie en kuddegedrag.
• Inzicht in gedragsmatige vooroordelen kan individuen helpen betere financiële keuzes te maken en kan beleidsmakers informeren over marktregulering en -educatie.

Interpreteren van Gedragsmatige Vooroordelen

Gedragsmatige vooroordelen worden geïnterpreteerd als afwijkingen van rationele economische beslissingen. Ze beïnvloeden de risicoperceptie en kunnen leiden tot gedragingen die contraproductief zijn voor de financiële gezondheid. Wanneer individuen bijvoorbeeld lijden aan het 'disposition effect', houden ze te lang vast aan verliezende activa en verkopen ze winnende activa te snel. Dit wordt ver²⁰der versterkt door de neiging van mensen om zich meer te richten op het vermijden van verliezen dan op het behalen van winsten.

Het erkennen van gedragsmatige vooroordelen is de eerste stap in het mitigeren van hun impact op portefeuillebeheer. Het helpt te begrijpen waarom beleggers, ondanks beschikbare informatie, soms impulsieve of emotioneel gestuurde keuzes maken die hun rendement schaden. De interpretatie richt zich niet op het 'berekenen' van de vooroordeel, maar eerder op het herkennen van de aanwezigheid en de potentiële impact ervan op financiële uitkomsten.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, een belegger genaamd Marie heeft begin 2020 aandelen gekocht van Bedrijf X voor €100 per aandeel. Tegen eind 2020 zijn de aandelen gestegen naar €150. Marie voelt een sterke drang om haar winst te verzilveren, uit angst dat de prijs zal dalen. Dit is een voorbeeld van het disposition effect en verliesaversie, waarbij de angst om een papieren winst te verliezen zwaarder weegt dan de kans op verdere groei. Ze verkoopt haar aandelen.

Tegelijkertijd heeft Marie ook aandelen van Bedrijf Y gekocht voor €50 per aandeel, die nu gedaald zijn naar €30. Ondanks slechte vooruitzichten voor Bedrijf Y, weigert Marie haar verliezen te nemen. Ze rationaliseert dat ze "alleen verliest als ze verkoopt" en hoopt dat de aandelen zullen herstellen. Dit illustreert wederom verliesaversie; de pijn van het realiseren van een verlies is groter dan de potentiële voordelen van het verkopen en herinvesteren in een veelbelovender activa. Haar besluitvorming wordt hierdoor beïnvloed en leidt tot een minder optimale asset allocatie.

Praktische Toepassingen

Gedragsmatige vooroordelen komen op diverse manieren tot uiting in de financiële wereld en beïnvloeden zowel individuen als markten. In de beleggingswereld leiden ze tot veelvoorkomende fouten, zoals het overschatten van eigen vaardigheden (overmoed) of het navolgen van de massa (kuddegedrag). De Securities and Exchange ¹⁸, ¹⁹Commission (SEC) identificeert bijvoorbeeld gedragingen als frequent handelen, zich richten op prestaties uit het verleden en het negeren van kosten, en onvoldoende diversificatie als veelvoorkomende valkuilen voor beleggers.

Overheden en financiële in¹⁶, ¹⁷stellingen gebruiken inzichten uit gedragsfinanciering om beter beleid te ontwikkelen en consumenten te begeleiden. Het concept van 'nudge-theorie', populair gemaakt door Nobelprijswinnaar Richard Thaler, illustreert hoe subtiele aanpassingen in de keuzearchitectuur mensen kunnen aanmoedigen om betere beslissingen te nemen, zoals automatische inschrijving voor pensioenplannen. Dit is een vorm van [nudging¹², ¹³, ¹⁴, ¹⁵](https://diversification.com/term/nudging) die financiële besluitvorming ten goede kan komen. De SEC erkent het belang van het aanpakken van gedragsmatige vooroordelen bij beleggers en heeft er publicaties over uitgebracht.

Beperkingen en Kritiek

H¹⁰, ¹¹oewel de gedragsfinanciering waardevolle inzichten biedt, zijn er ook beperkingen en kritieken. Een veelgehoorde kritiek is dat gedragsmatige vooroordelen moeilijk kwantificeerbaar zijn, wat hun voorspellende kracht in economische modellen kan beperken. Daarnaast is de mate waarin deze vooroordelen gedrag beïnvloeden sterk afhankelijk van individuele verschillen en context, wat generalisatie bemoeilijkt. Wat voor de ene belegger een significant gedragsmatige vooroordeel is, kan voor de andere minder relevant zijn, bijvoorbeeld door verschillen in financiële psychologie.

Sommige critici stellen dat het concept van gedragsmatige vooroordelen het idee van marktefficiëntie te veel ondermijnt, hoewel gedragsfinanciering eerder aanvullend is dan volledig tegengesteld. De Federal Reserve Bank of San Francisco heeft bijvoorbeeld onderzoek gepubliceerd dat probeert te begrijpen hoe mensen verwachtingen vormen over de economie, wat raakvlakken heeft met de invloed van vooroordelen. Verder wordt gesteld dat, hoewel ⁸, ⁹de vooroordelen bestaan, het onduidelijk blijft of beleidsmakers effectief kunnen ingrijpen zonder zelf te bezwijken onder hun eigen gedragsmatige vooroordelen.

Gedragsmatige Vooroordelen vs⁷. Heuristieken

Gedragsmatige vooroordelen en heuristieken zijn nauw verwant, maar niet identiek. Een heuristiek is een mentale 'snelkoppeling' of vuistregel die mensen gebruiken om snel beslissingen te nemen en problemen op te lossen, vooral onder tijdsdruk of met beperkte informatie. Ze zijn vaak efficiënt en leiden ⁶in veel alledaagse situaties tot correcte beslissingen.

Een gedragsmatige vooroordeel, da⁵arentegen, is een systematische afwijking van de rationaliteit die ontstaat wanneer een heuristiek onder bepaalde omstandigheden tot een foutieve uitkomst leidt. Met andere woorden, heuristieken z⁴ijn de mechanismen, terwijl gedragsmatige vooroordelen de uitkomsten zijn van het toepassen van deze mechanismen die leiden tot voorspelbare fouten. Zo is de beschikbaarheidsheuristiek (het overschatten van de waarschijnlijkheid van gebeurtenissen die gemakkelijk in het geheugen opkomen) een mentale snelkoppeling, maar de neiging om te beleggen in aandelen die recentelijk in het nieuws waren (en daardoor overgewaardeerd kunnen zijn), is een gedragsmatige vooroordeel dat voortkomt uit deze heuristiek.

Veelgestelde Vragen

Wat zijn de meest voorkomende gedragsmatige vooroordelen in beleggen?

Enkele veelvoorkomende gedragsmatige vooroordelen in beleggen zijn overmoed (het overschatten van eigen vaardigheden), verliesaversie (de neiging om de pijn van verliezen sterker te ervaren dan het plezier van gelijke winsten), kuddegedrag (het volgen van de menigte), en het disposition effect (verliezers te lang vasthouden en winnaars te snel verkopen).

Hoe beïnvloeden gedragsmatige ², ³vooroordelen financiële beslissingen?

Gedragsmatige vooroordelen kunnen financiële beslissingen op verschillende manieren beïnvloeden. Ze kunnen leiden tot impulsief handelen, onvoldoende diversificatie van portefeuilles, het negeren van belangrijke informatie, en het nemen van te veel of te weinig risico, wat allemaal kan leiden tot lagere rendementen of grotere verliezen dan verwacht.

Kunnen gedragsmatige vooroordelen worden vermeden?

Het volledig vermijden van gedragsmatige vooroordelen is lastig, omdat ze diep geworteld zijn in de menselijke financiële psychologie en cognitieve processen. Echter, door bewustzijn van hun bestaan, het opzetten van duidelijke beleggingsplannen, het gebruiken van systemische controles (zoals automatische beleggingen) en het inwinnen van objectief advies, kan de impact ervan aanzienlijk worden verminderd.¹