Begrensde rationaliteit

Wat is Begrensde Rationaliteit?

Begrensde rationaliteit is een concept binnen de gedragseconomie dat stelt dat individuen bij het nemen van besluitvorming worden beperkt door hun cognitieve vermogens, de beschikbare informatie en de beperkte tijd. In tegenstelling tot de traditionele economische modellen die uitgaan van een volledig rationele "economische mens" (homo economicus) die altijd optimale beslissingen neemt, erkent begrensde rationaliteit dat mensen vaak afhankelijk zijn van mentale sluiproutes, ook wel heuristiek genoemd, om tot een bevredigende, maar niet noodzakelijkerwijs optimale, oplossing te komen. Deze theorie onderstreept dat menselijke beslissingen beïnvloed worden door complexe factoren die verder gaan dan pure logica.

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van begrensde rationaliteit werd in de jaren 1950 geïntroduceerd door de Amerikaanse econoom en psycholoog Herbert A. Simon. Simon stelde zijn theorie voor als een kritiek op de heersende economische modellen die veronderstelden dat individuen volledige informatie hadden en onbeperkte computationele capaciteiten bezaten om de best mogelijke beslissingen te nemen. ⁸Hij betoogde dat in de realiteit besluitvormers te maken hebben met onzekerheid, kosten bij het verkrijgen van informatie en beperkingen in hun vermogen om complexe problemen te verwerken. ⁷Voor zijn baanbrekende onderzoek naar het besluitvormingsproces binnen economische organisaties ontving Simon in 1978 de Nobel Memorial Prize in Economic Sciences in 1978. Zijn werk legde de basis voor de moderne gedragseconomie en veranderde de manier waarop we denken over menselijk gedrag in economische contexten.

Belangrijkste Inzichten

• Realistische Besluitvorming: Begrensde rationaliteit erkent dat mensen niet over onbeperkte informatie of rekencapaciteit beschikken om perfect rationele beslissingen te nemen.
• Satisficing: In plaats van te streven naar het optimale, zoeken individuen vaak naar een "voldoende goed" resultaat, een concept dat Simon aanduidde als satisficing.
• Invloed van Beperkingen: Beslissingen worden beïnvloed door cognitieve grenzen, emoties, tijdgebrek en de complexiteit van de situatie.
• Basis voor Gedragseconomie: Het concept vormt een hoeksteen van de gedragseconomie, die onderzoekt hoe psychologische factoren economische beslissingen beïnvloeden.
• Toepasbaarheid: Begrensde rationaliteit biedt een realistischer kader voor het begrijpen van menselijk gedrag in diverse contexten, van persoonlijke financiën tot overheidsbeleid.

Formule en Berekening

Begrensde rationaliteit is geen concept dat kan worden uitgedrukt met een specifieke wiskundige formule, zoals bij financiële modellen. Het beschrijft eerder een kwalitatieve beperking in menselijke optimalisatie en besluitvorming. Het gaat om het erkennen van de beperkingen in het verzamelen en verwerken van informatie, in plaats van een kwantitatieve berekening van deze beperkingen.

Het Interpreteren van Begrensde Rationaliteit

Begrensde rationaliteit interpreteert menselijke beslissingen niet als perfect logisch, maar als het resultaat van een afweging tussen het nastreven van doelen en de beperkingen van de werkelijkheid. Dit betekent dat individuen vaak beslissingen nemen die "goed genoeg" zijn, gezien de inspanning die nodig is om alle mogelijke alternatieven te evalueren. In de financiële wereld verklaart dit waarom beleggers niet altijd de meest winstgevende investeringen doen, maar in plaats daarvan vasthouden aan bekende opties of snelle beslissingen nemen op basis van beperkte informatie. Het helpt ook te begrijpen waarom mensen gevoelig zijn voor cognitieve bias en waarom informatie-asymmetrie een significante rol speelt. De theorie suggereert dat in veel situaties de kosten van het verzamelen en verwerken van alle relevante informatie opwegen tegen de potentiële voordelen van een perfect geoptimaliseerde beslissing.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel je voor dat Sarah een nieuwe smartphone wil kopen. De traditionele economische theorie zou suggereren dat Sarah alle beschikbare smartphones op de markt zou onderzoeken, elke specificatie, prijs en recensie zou analyseren, en vervolgens de telefoon zou kiezen die haar nutstheorie maximaliseert tegen de laagste kosten.

In de realiteit van begrensde rationaliteit, handelt Sarah anders. Ze heeft beperkte tijd na haar werk en is overweldigd door het enorme aantal opties. Ze stelt een paar belangrijke criteria vast, zoals een camera van goede kwaliteit, een lange batterijduur en een budget van maximaal €800. Ze vraagt een vriend om advies (een heuristiek), leest een paar recente recensies van populaire modellen en bezoekt twee winkels om een beperkt aantal telefoons te bekijken. Uiteindelijk kiest ze een model dat aan haar belangrijkste criteria voldoet en binnen haar budget past, hoewel er misschien een "betere" of "goedkopere" optie was die ze niet heeft ontdekt. Sarah heeft haar beslissing genomen met begrensde rationaliteit door te "satisficen" in plaats van te optimaliseren.

Praktische Toepassingen

Begrensde rationaliteit heeft een diepgaande impact op verschillende gebieden, vooral binnen de financiële markten en bij beleggingsgedrag:

• Beleggingsgedrag: Beleggers nemen vaak beslissingen op basis van emoties of snelle heuristiek in plaats van een grondige analyse van alle marktinformatie. Dit kan leiden tot verschijnselen zoals kuddegedrag of verliesaversie. De volatiliteit op de financiële markten in 2020, met snelle verkoopgolven gevolgd door snelle herstel, kan deels worden verklaard door 2020: A real-life example of behavioural finance door irrationele reacties van beleggers.
• Mark⁶tefficiëntie: De theorie van begrensde rationaliteit daagt de hypothese van marktefficiëntie uit, die stelt dat alle beschikbare informatie onmiddellijk in de prijzen wordt verwerkt. Omdat beleggers cognitieve beperkingen hebben, kunnen er kortstondig inefficiënties in de markt ontstaan.
• Openbaar Beleid: Beleidsmakers erkennen dat burgers geen volledig rationele beslissingen nemen en ontwerpen beleid dat rekening houdt met deze beperkingen, bijvoorbeeld door middel van "nudges" (duwtjes) om mensen naar betere keuzes te leiden. Begrensde rationaliteit heeft aanzienlijke gevolgen voor openbaar beleid, waarbij complex beleid wordt vereenvoudigd en de presentatie van keuzes wordt aangepast om effectievere resultaten te bevorderen.
• Financi⁵ële Psychologie: Het concept is een kernprincipe van de financiële psychologie en helpt het gedrag van consumenten en beleggers te verklaren.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel begrensde rationaliteit een realistischer beeld geeft van menselijke besluitvorming dan de traditionele rationele keuzetheorie, kent het ook beperkingen en kritiekpunten. Sommige critici stellen dat de theorie te breed is en niet altijd duidelijk afbakent hoe en wanneer rationaliteit "begrensd" is. Het meten van de mate van beperkte rationaliteit kan uitdagend zijn. Hoewel begrensd⁴e rationaliteit erkent dat besluitvormers "bedoeld rationeel" zijn, wil dit niet zeggen dat ze altijd slagen in hun doelen, en soms falen ze, zelfs bij belangrijke beslissingen.

Een andere kri³tiek is dat de theorie, ondanks het erkennen van beperkingen, soms nog steeds te veel nadruk legt op cognitieve beperkingen en minder op de rol van emoties of sociale factoren, hoewel moderne gedragseconomie deze aspecten wel degelijk meeneemt. Sommige modellen die zijn gebaseerd op begrensde rationaliteit, zijn complex om te bouwen, omdat ze proberen de niet-optimale beslissingsprocessen nauwkeurig te modelleren. Desondanks blijft begrensde rationaliteit een invloedrijk en essentieel concept voor het begrijpen van menselijk beleggingsgedrag en economische fenomenen. De theorie erkent dat beslissingen niet altijd optimaal zijn omdat bedrijven vaak contextinformatie missen over de resultaten van hun acties, en gedwongen zijn minder dan optimale beslissingen te nemen omdat ze zich moeten aanpassen aan de omstandigheden waarin ze opereren. Een studie stel²t dat de instrumenten van de begrensde rationaliteitstheorie beter geschikt zijn voor de studie van besluitvorming in sociale contexten dan die van de rationele keuzetheorie.

Begrensde R¹ationaliteit vs. Homo Economicus

Het fundamentele verschil tussen begrensde rationaliteit en de klassieke notie van de homo economicus ligt in de aannames over menselijke besluitvorming.

Waar de homo economicus een theoretisch construct is van een perfect rationeel wezen dat altijd zijn eigen nut maximaliseert, biedt begrensde rationaliteit een meer realistische kijk op de menselijke natuur, rekening houdend met de inherente beperkingen die onze financiële en andere beslissingen beïnvloeden.

Veelgestelde Vragen

Waarom is begrensde rationaliteit belangrijk in de financiële wereld?

Begrensde rationaliteit is cruciaal omdat het helpt verklaren waarom mensen in de financiële wereld vaak keuzes maken die niet perfect rationeel zijn. Dit kan variëren van impulsieve investeringen tot het vasthouden aan verliezende aandelen, gedrag dat niet te verklaren is vanuit traditionele economische modellen, maar wel vanuit de gedragseconomie.

Wat is het verschil tussen rationaliteit en begrensde rationaliteit?

Rationaliteit in klassieke zin impliceert het maken van perfect optimale keuzes op basis van alle beschikbare informatie. Begrensde rationaliteit erkent dat deze perfectie onbereikbaar is vanwege beperkte tijd, informatie en cognitieve vermogens, wat leidt tot "voldoende goede" of "satisficing" besluitvorming.

Hoe beïnvloedt begrensde rationaliteit beleggingsbeslissingen?

Begrensde rationaliteit beïnvloedt beleggingsbeslissingen door beleggers ertoe aan te zetten te vertrouwen op mentale heuristiek, emoties en gemakkelijk toegankelijke informatie, in plaats van een uitputtende analyse. Dit kan leiden tot cognitieve bias, zoals overmoed in eigen kunnen, of kuddegedrag op de markt.