Begrotingssaldo

Wat Is Begrotingssaldo?

Het begrotingssaldo is het verschil tussen de totale inkomsten en de totale uitgaven van een overheid over een specifieke periode, meestal een fiscaal jaar. Dit concept is een kernonderdeel van de publieke financiën en geeft inzicht in de financiële gezondheid van een staat. Een positief begrotingssaldo staat bekend als een begrotingsoverschot, wat betekent dat de overheid meer inkomsten heeft gegenereerd dan uitgegeven. Een negatief begrotingssaldo duidt op een begrotingstekort, waarbij de uitgaven de inkomsten overtreffen. Het begrotingssaldo is een cruciale indicator voor beleidsmakers, economen en financiële markten om de duurzaamheid van overheidsfinanciën te beoordelen.

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van het bijhouden van overheidsinkomsten en -uitgaven, en daarmee het begrotingssaldo, is zo oud als de georganiseerde staat zelf. Al in vroege beschavingen waren heersers zich bewust van de noodzaak om inkomsten (vaak via belastingen) te verzamelen om de kosten van bestuur, leger en openbare werken te dekken. De formele budgettering zoals we die nu kennen, met gedetailleerde begrotingen en saldobeheer, ontwikkelde zich echter vooral vanaf de 17e en 18e eeuw, met de opkomst van de moderne natiestaat en complexere economieën.

In de 20e eeuw, vooral na de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog, werd het beheer van het begrotingssaldo een instrument voor fiscale politiek. Economen zoals John Maynard Keynes bepleitten het gebruik van begrotingstekorten in tijden van recessie om de vraag te stimuleren en de economie te ondersteunen, en overschotten in tijden van hoogconjunctuur. Deze benadering legde de basis voor actief overheidsbeleid om de economische cyclus te beïnvloeden, waarbij het begrotingssaldo een centrale rol speelde in het sturen van de macro-economie.

Belangrijkste Punten

• Het begrotingssaldo is het verschil tussen overheidsinkomsten en -uitgaven.
• Een positief saldo is een overschot; een negatief saldo is een tekort.
• Het begrotingssaldo weerspiegelt de financiële positie van een overheid en de impact van haar fiscale beleid.
• Het is een belangrijke indicator voor economische stabiliteit en de houdbaarheid van de staatsschuld.
• Economische cycli, beleidskeuzes en onvoorziene gebeurtenissen kunnen het begrotingssaldo sterk beïnvloeden.

Formule en Berekening

De berekening van het begrotingssaldo is relatief eenvoudig:

Waar:

• Overheidsinkomsten: Omvatten belastingen (bijvoorbeeld inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, btw), sociale premies, accijnzen, dividenduitkeringen van staatsbedrijven en andere niet-belastinginkomsten.
• Overheidsuitgaven: Bestaan uit overheidsconsumptie (salarissen ambtenaren, onderhoud), overheidsinvesteringen (infrastructuur), sociale uitkeringen, subsidies en rentebetalingen op de staatsschuld.

Een veelvoorkomende manier om het begrotingssaldo in context te plaatsen, is door het uit te drukken als percentage van het bruto binnenlands product (BBP). Dit maakt vergelijkingen tussen landen of over verschillende tijdsperioden mogelijk, onafhankelijk van de absolute omvang van de economie.

Interpretatie van het Begrotingssaldo

De interpretatie van het begrotingssaldo hangt af van of het positief (overschot) of negatief (tekort) is, en in welke mate.

• Begrotingsoverschot: Een overschot betekent dat de overheid meer geld ontvangt dan uitgeeft. Dit kan de staatsschuld verminderen, middelen vrijmaken voor toekomstige investeringen of onvoorziene uitgaven, of leiden tot belastingverlagingen. Hoewel overschotten vaak als positief worden gezien, kan een aanhoudend groot overschot ook suggereren dat de overheid te veel belasting heft of te weinig investeert in publieke diensten.
• Begrotingstekort: Een tekort betekent dat de overheid meer uitgeeft dan ontvangt en dit moet financieren, vaak door leningen aan te gaan via de uitgifte van staatsobligaties. Kleine, tijdelijke tekorten kunnen gerechtvaardigd zijn om de economie te stimuleren in een moeilijke periode. Echter, aanhoudende en grote tekorten kunnen leiden tot een toenemende staatsschuld, hogere rentelasten, en mogelijk inflatie of een verminderd vertrouwen van investeerders.

De omvang van het saldo als percentage van het BBP is cruciaal. Veel landen hanteren bijvoorbeeld de norm van het Stabiliteits- en Groeipact van de Europese Unie, dat een tekort van maximaal 3% van het BBP als richtlijn stelt. Gegevens over het begrotingssaldo van landen wereldwijd worden regelmatig gepubliceerd door organisaties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).(https://www.imf.org/en/Data/explore-data/WEOAI_FIS),(https://stats.oecd.org/index.aspx?queryid=35061)

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, het land Fictia heeft in het jaar 2025 de volgende financiële cijfers:

• Overheidsinkomsten uit belastingen en andere bronnen: 500 miljard Fictiaanse Dollars (F$).
• Overheidsuitgaven aan onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur en defensie: 520 miljard F$.

Om het begrotingssaldo van Fictia te berekenen, passen we de formule toe:

Begrotingssaldo = Overheidsinkomsten - Overheidsuitgaven
Begrotingssaldo = F$ 500 miljard - F$ 520 miljard
Begrotingssaldo = -F$ 20 miljard

In dit hypothetische voorbeeld heeft Fictia een begrotingstekort van 20 miljard F$. Dit betekent dat de overheid 20 miljard F$ meer heeft uitgegeven dan ontvangen. Om dit tekort te dichten, zal de overheid van Fictia waarschijnlijk leningen moeten aangaan op de financiële markten, mogelijk door de uitgifte van nieuwe staatsobligaties. Dit tekort kan invloed hebben op het toekomstige overheidsbeleid met betrekking tot uitgaven of belastingtarieven.

Praktische Toepassingen

Het begrotingssaldo heeft diverse praktische toepassingen in de wereld van financiën, economie en beleid:

• Beoordeling van Fiscale Duurzaamheid: Analisten gebruiken het begrotingssaldo om de lange termijn duurzaamheid van overheidsfinanciën te beoordelen. Een consistent tekort kan leiden tot een onhoudbare staatsschuld.
• Economische Analyse: Economen gebruiken het begrotingssaldo om de impact van fiscaal beleid op de economische groei, werkgelegenheid en stabiliteit te analyseren. Overheidstekorten kunnen bijvoorbeeld de aggregatieve vraag stimuleren, terwijl overschotten kunnen helpen om de economie af te koelen als deze oververhit raakt.
• Beleggingsbeslissingen: Beleggers houden het begrotingssaldo nauwlettend in de gaten, aangezien het invloed kan hebben op het beleggingsklimaat van een land, de kredietwaardigheid van staatsobligaties en de wisselkoers.
• Internationale Beleidscoördinatie: Internationale organisaties en verdragen, zoals het reeds genoemde Stabiliteits- en Groeipact in de Europese Unie, stellen richtlijnen vast voor begrotingssaldi om financiële stabiliteit binnen de unie te waarborgen. Deze richtlijnen zijn vastgelegd in wetgeving, zoals te vinden op de EUR-Lex website.(https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:31997R1466)
• Monetair Beleid: Centrale banken overwegen het begrotingssaldo bij het formuleren van monetair beleid, omdat het invloed kan hebben op de rentetarieven en de geldhoeveelheid.

Beperkingen en Kritiekpunten

Ondanks zijn belang heeft het begrotingssaldo ook beperkingen en is het onderwerp van kritiek:

• Cyclische Component: Het begrotingssaldo is sterk afhankelijk van de economische conjunctuur. In een recessie dalen de belastinginkomsten en stijgen de uitgaven voor sociale zekerheid, wat automatisch leidt tot een groter tekort. Een tekort in een recessie is niet altijd een teken van onverantwoordelijk beleid.
• Kwaliteit van Uitgaven/Inkomsten: Het saldo zegt niets over de aard van de inkomsten of uitgaven. Een tekort veroorzaakt door investeringen in productieve infrastructuur kan economisch gunstiger zijn dan een tekort veroorzaakt door pure consumptieve uitgaven, maar beide worden hetzelfde behandeld in de saldoberekening.
• Boekhoudkundige Conventies: Verschillende landen kunnen enigszins verschillende boekhoudkundige methoden hanteren voor hun begrotingen, wat directe vergelijkingen complex kan maken. Bepaalde overheidsverplichtingen, zoals pensioenverplichtingen of garanties aan staatsbedrijven, zijn niet altijd volledig weerspiegeld in het jaarlijkse begrotingssaldo.
• Korte Termijn Focus: De focus op een jaarlijks begrotingssaldo kan beleidsmakers ertoe aanzetten kortetermijnbeslissingen te nemen om de cijfers te 'verfraaien', in plaats van langetermijnoplossingen voor structurele problemen.
• Ricardiaanse Equivalentie: Een kritiekpunt op de effectiviteit van fiscaal beleid, bekend als Ricardiaanse equivalentie, stelt dat consumenten anticiperen op toekomstige belastingverhogingen om huidige tekorten te financieren, waardoor extra overheidsuitgaven hun effect op de vraag neutraliseren. Hoewel controversieel, benadrukt dit de complexiteit van de effecten van het begrotingssaldo op de economie. De Federal Reserve Bank of San Francisco heeft hierover onderzoek gepubliceerd, waaruit blijkt dat de effectiviteit van fiscaal beleid contextafhankelijk is.(https://www.frbsf.org/economic-research/publications/economic-letter/2012/december/fiscal-policy-still-matter/)

Begrotingssaldo vs. Staatsschuld

Hoewel nauw verwant, zijn het begrotingssaldo en de staatsschuld twee verschillende concepten in de publieke financiën.

Het begrotingssaldo is een momentopname van de overheidsfinanciën, terwijl de staatsschuld het cumulatieve resultaat is van alle voorgaande begrotingssaldi. Een reeks opeenvolgende begrotingstekorten leidt onvermijdelijk tot een stijgende staatsschuld, tenzij deze wordt gecompenseerd door eerdere overschotten of economische groei.

Veelgestelde Vragen

Wat is het verschil tussen een cyclisch en structureel begrotingssaldo?

Het cyclische begrotingssaldo is het deel van het saldo dat wordt beïnvloed door de schommelingen in de economische conjunctuur (bijv. lagere belastinginkomsten in een recessie). Het structurele begrotingssaldo is het saldo dat overblijft wanneer de effecten van de economische cyclus zijn weggenomen. Dit geeft een beter beeld van de onderliggende houdbaarheid van het fiscale beleid.

Hoe beïnvloedt een begrotingstekort de economie?

Een begrotingstekort kan de economie op korte termijn stimuleren door de totale vraag te vergroten, vooral in tijden van onderbezetting. Op lange termijn kan een aanhoudend tekort echter leiden tot hogere rentetarieven (door toegenomen overheidsvraag naar leningen), een "crowding out" van private investeringen, en een toenemende staatsschuld die toekomstige generaties kan belasten.

Waarom is het begrotingssaldo belangrijk voor de kredietwaardigheid van een land?

Het begrotingssaldo is een belangrijke indicator voor kredietbeoordelaars. Een land met een aanhoudend groot begrotingstekort kan als minder kredietwaardig worden beschouwd, omdat het suggereert dat het land mogelijk moeite zal hebben om zijn schulden af te betalen. Dit kan leiden tot hogere leenkosten voor de overheid en bedrijven, en een lagere rating voor staatsobligaties.

Zijn er internationale normen voor het begrotingssaldo?

Ja, vooral binnen de Europese Unie zijn er normen. Het Stabiliteits- en Groeipact stelt dat het begrotingstekort van lidstaten niet meer dan 3% van het BBP mag bedragen en dat de staatsschuld niet meer dan 60% van het BBP mag zijn. Deze regels zijn bedoeld om de begrotingsdiscipline te waarborgen en de stabiliteit van de eurozone te handhaven.