Begrotingstekort

Wat Is Begrotingstekort?

Een begrotingstekort treedt op wanneer de overheidsuitgaven de overheidsinkomsten gedurende een specifieke periode, meestal een fiscaal jaar, overschrijden. Het is een fundamenteel concept binnen de macro-economie dat inzicht geeft in de financiële gezondheid van een overheid. Wanneer een overheid meer geld uitgeeft dan het binnenkrijgt, ontstaat er een begrotingstekort, wat implicaties kan hebben voor de economie als geheel. Dit tekort moet doorgaans worden gefinancierd door leningen, vaak via de uitgifte van overheidsobligaties.

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van een begrotingstekort is inherent aan het ontstaan van nationale begrotingen en de rol van overheden in de economie. Hoewel overheden historisch gezien vaak tekorten hebben gekend, werd de systematische analyse en publieke discussie over begrotingstekorten prominenter in de 20e eeuw, vooral na de opkomst van de Keynesiaanse economie. Deze theorie stelde dat overheidstekorten in tijden van economische recessie een nuttig instrument kunnen zijn om de vraag te stimuleren en de werkloosheid te verminderen. Een recent voorbeeld van de aandacht voor begrotingstekorten is de constante discussie over de Amerikaanse begrotingssituatie, waarbij de IMF herhaaldelijk heeft gewezen op de noodzaak voor de VS om haar hoge fiscaal beleid en schulden op een neerwaarts traject te brengen, vooral gezien de sterke economie.
⁶

Key Takeaways

• Een begrotingstekort ontstaat wanneer de overheidsuitgaven de overheidsinkomsten in een fiscaal jaar overschrijden.
• Het is een belangrijke indicator van de financiële positie van een overheid en wordt doorgaans uitgedrukt als een percentage van het Bruto Binnenlands Product.
• Overheden financieren een begrotingstekort door te lenen, wat de staatsschuld vergroot.
• Een begrotingstekort kan worden veroorzaakt door verhoogde uitgaven (bijv. voor sociale programma's, infrastructuur, defensie) of door lagere inkomsten (bijv. door belastingen of een vertragende economische groei).
• Aanhoudende hoge tekorten kunnen leiden tot hogere rentetarieven, inflatie en een verminderd vertrouwen van investeerders.

Formula and Calculation

Het begrotingstekort kan worden berekend met een eenvoudige formule die het verschil weergeeft tussen de totale overheidsuitgaven en de totale overheidsinkomsten over een bepaalde periode.

$\text{Begrotingstekort} = \text{Totale Overheidsuitgaven} - \text{Totale Overheidsinkomsten}$

Hierin geldt:

• Totale Overheidsuitgaven: Alle middelen die de overheid uitgeeft, inclusief bestedingen aan openbare diensten, infrastructuur, sociale zekerheid, defensie en rentebetalingen op de schuld.
• Totale Overheidsinkomsten: Alle middelen die de overheid ontvangt, voornamelijk via belastingen (zoals inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, btw), maar ook uit boetes, vergoedingen en inkomsten uit staatsbedrijven.

Indien de uitkomst van deze formule positief is, is er sprake van een begrotingstekort. Als de uitkomst negatief is, duidt dit op een begrotingssaldo. De International Monetary Fund (IMF) definieert het "overall fiscal balance" als net lending (+)/borrowing (-), wat neerkomt op hetzelfde principe.

⁵## Interpreting the Begrotingstekort

Het interpreteren van een begrotingstekort vereist context. Een tekort op zich is niet per definitie goed of slecht; het hangt af van de omstandigheden en de omvang. Een klein, tijdelijk begrotingstekort kan acceptabel zijn, vooral tijdens economische neergangen, om de economie te stimuleren door middel van stabilisatiebeleid. Echter, een groot en aanhoudend begrotingstekort kan duiden op structurele problemen in de overheidsfinanciën, zoals te hoge uitgaven, te lage overheidsinkomsten, of een combinatie van beide.

Economen en beleidsmakers beoordelen het begrotingstekort vaak als een percentage van het Bruto Binnenlands Product (BBP) om de omvang ervan in perspectief te plaatsen ten opzichte van de totale economische activiteit van een land. Zoals het OECD Public Finance Data Portal aangeeft, biedt deze verhouding een vergelijkbaar beeld van de overheidsfinanciën tussen landen en over de tijd heen. Een⁴ toenemend tekort in verhouding tot het BBP kan een signaal zijn van groeiende financiële kwetsbaarheid.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel dat de regering van land X in fiscaal jaar 2024 de volgende financiële cijfers presenteert:

• Totale Overheidsuitgaven: € 800 miljard
  • (Inclusief sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur, defensie en rente op schuld)
• Totale Overheidsinkomsten: € 720 miljard
  • (Voornamelijk uit belastingen, zoals inkomstenbelasting, BTW en vennootschapsbelasting)

Om het begrotingstekort te berekenen, passen we de formule toe:

$\text{Begrotingstekort} = \text{Totale Overheidsuitgaven} - \text{Totale Overheidsinkomsten}$
$\text{Begrotingstekort} = € 800 \text{ miljard} - € 720 \text{ miljard}$
$\text{Begrotingstekort} = € 80 \text{ miljard}$

In dit hypothetische voorbeeld heeft land X een begrotingstekort van € 80 miljard in fiscaal jaar 2024. Dit betekent dat de overheid € 80 miljard meer heeft uitgegeven dan dat zij aan inkomsten heeft ontvangen en dit bedrag zal moeten financieren, waarschijnlijk door middel van leningen, wat de nationale staatsschuld zal verhogen.

Practical Applications

Begrotingstekorten hebben diverse praktische toepassingen en gevolgen in de financiële wereld en de economie:

• Economische Stabilisatie: Overheden kunnen bewust een begrotingstekort creëren als onderdeel van fiscaal beleid om de economie te stimuleren tijdens perioden van lage economische groei of een recessie. Door de overheidsuitgaven te verhogen (bijv. aan infrastructuurprojecten) of de belastingen te verlagen, wordt de totale vraag in de economie gestimuleerd.
• Invloed op Rentetarieven: Een groot en aanhoudend begrotingstekort kan leiden tot hogere rentetarieven. Wanneer de overheid veel moet lenen om het tekort te financieren, neemt de vraag naar kapitaal toe. Dit kan concurrentie creëren met de private sector om leningen, waardoor de rente stijgt.
• Beoordeling van Kredietwaardigheid: Kredietbeoordelaars houden rekening met de omvang van een begrotingstekort bij het toekennen van een kredietrating aan een land. Een verslechterende begrotingssituatie kan leiden tot een lagere rating, wat de kosten voor overheidsleningen kan verhogen.
• Monetair Beleid: De omvang van het begrotingstekort kan invloed hebben op het monetair beleid van centrale banken. Bijvoorbeeld, wanneer de Federal Reserve verliezen leidt door de gestegen rentetarieven op deposito's, draagt dit bij aan het federale begrotingstekort, omdat de normaal gesproken afgedragen winsten aan het Amerikaanse ministerie van Financiën verminderen.

Limitations and Cri³ticisms

Hoewel begrotingstekorten in bepaalde contexten als noodzakelijk of zelfs wenselijk worden beschouwd, zijn er ook aanzienlijke beperkingen en kritiekpunten:

• Toenemende Staatsschuld: Het meest directe gevolg van een begrotingstekort is de toename van de staatsschuld. Dit kan leiden tot hogere rentelasten in de toekomst, wat een groter deel van de begroting in beslag neemt en minder ruimte laat voor andere overheidsuitgaven.
• Crowding Out: Wanneer de overheid grote sommen geld leent om een begrotingstekort te financieren, kan dit leiden tot het zogenaamde "crowding out"-effect. Dit betekent dat overheidsleningen de beschikbare kapitaalmarkt opdrogen en de rentetarieven voor de private sector verhogen, waardoor private investeringen worden ontmoedigd. Dit kan de potentiële economische groei op lange termijn schaden.
• Inflatoire Druk: Aanhoudende en grote begrotingstekorten, vooral als ze monetair gefinancierd worden (door de centrale bank die geld bijdrukt om obligaties te kopen), kunnen leiden tot inflatie doordat er meer geld in omloop komt zonder een overeenkomstige toename van goederen en diensten. Yale's Budget Lab heeft studies uitgevoerd die de inflatoire risico's van stijgende federale tekorten en schulden onderstrepen.
• Toekomstige Lasten²: Het financieren van een begrotingstekort door middel van leningen betekent dat toekomstige generaties de last van deze schuld dragen, hetzij door hogere belastingen, hetzij door bezuinigingen op overheidsdiensten.
• Verlies van Fiscaal Ruimte: Een hoog begrotingstekort kan de fiscale ruimte van een overheid beperken. Dit maakt het moeilijker om te reageren op onverwachte economische schokken of crises, zoals natuurrampen of pandemieën, zonder de schuldpositie verder te verslechteren. Zelfs een wetgeving zoals de "Trump's Big, Beautiful Bill" in de VS, die belastingverlagingen en uitgavenverhogingen bevatte, heeft volgens de IMF de onzekerheid over de fiscale duurzaamheid op lange termijn vergroot.

Begrotingstekort vs. ¹Staatsschuld

Hoewel vaak door elkaar gebruikt, zijn begrotingstekort en staatsschuld fundamenteel verschillende, zij het gerelateerde, concepten.

Het begrotingstekort is een stroomgrootheid en meet het verschil tussen de overheidsuitgaven en -inkomsten over een specifieke periode, typisch een fiscaal jaar. Het is een momentopname van het overheidssaldo in een bepaalde jaar. Een positief begrotingssaldo (meer inkomsten dan uitgaven) resulteert in een begrotingsoverschot.

De staatsschuld (of nationale schuld) daarentegen is een voorraadgrootheid en vertegenwoordigt de totale accumulatie van alle eerdere begrotingstekorten min eventuele begrotingsoverschotten. Het is het totale bedrag dat een overheid in de loop van de tijd heeft geleend en nog niet heeft terugbetaald. Wanneer een overheid een begrotingstekort heeft, moet zij lenen om dit tekort te dekken, wat direct leidt tot een toename van de staatsschuld. Omgekeerd, wanneer er een begrotingsoverschot is, kan dit worden gebruikt om een deel van de staatsschuld af te lossen, waardoor deze afneemt.

Kortom, het begrotingstekort is de jaarlijkse toevoeging (of aftrek) aan de staatsschuld, terwijl de staatsschuld de totale som van deze jaarlijkse saldi is.

FAQs

1. Wat is het verschil tussen een begrotingstekort en een begrotingsoverschot?

Een begrotingstekort ontstaat wanneer de overheidsuitgaven hoger zijn dan de overheidsinkomsten in een fiscaal jaar. Een begrotingsoverschot daarentegen treedt op wanneer de overheidsinkomsten de uitgaven over dezelfde periode overschrijden, wat betekent dat de overheid meer geld heeft ontvangen dan uitgegeven.

2. Hoe wordt een begrotingstekort gefinancierd?

Een overheid financiert een begrotingstekort voornamelijk door geld te lenen van binnenlandse en buitenlandse investeerders. Dit gebeurt meestal door de uitgifte van overheidsobligaties of ander staatspapier.

3. Wat zijn de gevolgen van een aanhoudend begrotingstekort?

Een aanhoudend begrotingstekort kan leiden tot een hogere staatsschuld, hogere rentelasten voor de overheid, potentiële inflatie en een verminderde fiscale ruimte voor toekomstige beleidsopties. Het kan ook het vertrouwen van investeerders aantasten en leiden tot hogere leenkosten.

4. Waarom hebben overheden soms opzettelijk een begrotingstekort?

Overheden kunnen bewust een begrotingstekort creëren als onderdeel van fiscaal beleid om de economie te stimuleren, vooral tijdens perioden van economische recessie of lage groei. Door de overheidsuitgaven te verhogen of belastingen te verlagen, proberen ze de vraag en werkgelegenheid te stimuleren.