Termijncontracten

Wat zijn Termijncontracten?

Termijncontracten, in het Engels bekend als futures contracts, zijn financiële derivaten waarbij twee partijen een bindende overeenkomst aangaan om een bepaald activum te kopen of te verkopen tegen een vooraf bepaalde prijs op een specifieke toekomstige datum. Het activum kan een grondstoffen, zoals olie of goud, maar ook financiële instrumenten zoals valuta, rente of indexfondsen zijn. De waarde van een termijncontract is afgeleid van de prijs van dit onderliggende activum, wat kenmerkend is voor alle derivaten. In tegenstelling tot andere financiële contracten, verplicht een termijncontract beide partijen tot de transactie op de expiratiedatum, tenzij de positie eerder wordt gesloten.

Geschiedenis en Oorsprong

De geschiedenis van termijncontracten is rijk en gaat ver terug, met vroege vormen die terug te voeren zijn op oude beschavingen die contracten gebruikten voor toekomstige levering van landbouwproducten. De moderne termijnmarkt begon echter vorm te krijgen in het midden van de 19e eeuw in de Verenigde Staten, met name in Chicago. Boeren en handelaren zochten naar manieren om zich te beschermen tegen prijsschommelingen en de risico's van oogsttekorten of -overschotten. Dit leidde tot de ontwikkeling van "to-arrive" contracten, die de levering van een bepaalde hoeveelheid graan op een toekomstige datum tegen een overeengekomen prijs formaliseerden.

In 1848 werd de Chicago Board of Trade (CBOT) opgericht, aanvankelijk als een contante markt voor graan, waar kopers en verkopers elkaar ontmoetten. De CBOT introduceerde in 1865 de eerste gestandaardiseerde "exchange traded" forward contracten, die bekend werden als termijncontracten. Deze standaardisatie, inclusief specificaties voor kwaliteit, kwantiteit en leveringslocatie, maakte de contracten verhandelbaar en liquide, wat essentieel was voor de groei van de termijnmarkt. Dit vormde de basis voor de beurs-verhandelde termijncontracten zoals wij die vandaag kennen.

Essentiële Punten

• Verplichting: Een termijncontract is een verplichting om het onderliggende activum te kopen of te verkopen op de expiratiedatum tegen de vastgestelde prijs.
• Standaardisatie: Termijncontracten zijn gestandaardiseerd qua omvang, kwaliteit en expiratiedatum, wat de handel op een beurs vergemakkelijkt.
• Margingebruik: Handel in termijncontracten vereist het aanhouden van een margin, een onderpand dat een klein percentage van de totale contractwaarde bedraagt, wat aanzienlijke leverage mogelijk maakt.
• Prijsbepaling: De prijs van een termijncontract weerspiegelt de marktverwachting van de toekomstige spotprijs van het onderliggende activum, rekening houdend met de "cost of carry".
• Diverse Toepassingen: Termijncontracten worden gebruikt voor hedgen van risico's, speculatie op prijsbewegingen en arbitrage.

Formule en Berekening

De theoretische prijs van een termijncontract, vaak aangeduid als de "fair value", wordt beïnvloed door de spotprijs van het onderliggende activum en de "cost of carry". De cost of carry omvat de kosten van het aanhouden van het activum tot de leveringsdatum, min eventuele opbrengsten uit het activum.

Voor een financieel activum dat geen dividenden of rente uitkeert (zoals veel grondstoffen zonder opslagkosten), kan de theoretische termijnprijs ( F ) worden berekend met de volgende formule:

$F = S \times e^{(r \times T)}$

Waar:

• ( F ) = Toekomstige prijs van het termijncontract
• ( S ) = Huidige spotprijs van het onderliggende activum
• ( e ) = Het grondtal van de natuurlijke logaritme (ongeveer 2.71828)
• ( r ) = De risicovrije rentevoet (jaarlijks, continu samengesteld)
• ( T ) = De tijd tot settlement (in jaren)

Voor activa met opslagkosten, verzekeringskosten of opbrengsten (zoals dividenden of convenience yield voor grondstoffen), wordt de formule aangepast om deze factoren op te nemen.

Interpreteren van Termijncontracten

De prijs van een termijncontract wordt vaak gezien als een indicatie van de marktverwachting voor de toekomstige spotprijs van het onderliggende activum. Wanneer de termijnprijs hoger is dan de spotprijs (contango), duidt dit meestal op kosten voor het aanhouden van het activum, zoals opslagkosten of financieringskosten. Wanneer de termijnprijs lager is dan de spotprijs (backwardation), kan dit wijzen op een schaarste van het activum op korte termijn of een hoge convenience yield.

Beleggers en bedrijven gebruiken de termijnprijzen om inzicht te krijgen in toekomstige marktomstandigheden, productiebeslissingen te nemen of inkoopstrategieën aan te passen. Een dieper begrip van de relatie tussen spot- en termijnprijzen kan helpen bij het beoordelen van marktsentiment en het identificeren van potentiële handelsmogelijkheden. De liquiditeit van de markt beïnvloedt ook hoe nauwkeurig deze prijzen de werkelijke toekomstige spotprijs voorspellen.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, een Nederlandse boer verwacht in december 10.000 kilo tarwe te oogsten. De huidige spotprijs voor tarwe is €0,20 per kilo. De boer maakt zich zorgen dat de prijs tegen december kan dalen. Om dit risico af te dekken, besluit de boer een termijncontract te verkopen.

De boer vindt een termijncontract voor tarwe met een expiratiedatum in december, geprijsd op €0,22 per kilo. Dit contract heeft een standaardomvang van 5.000 kilo. De boer verkoopt twee van deze termijncontracten, wat neerkomt op 10.000 kilo tarwe tegen een prijs van €0,22 per kilo.

In december, wanneer de boer de tarwe oogst, is de spotprijs voor tarwe gedaald naar €0,18 per kilo. Zonder het termijncontract zou de boer slechts €1.800 ontvangen voor de 10.000 kilo tarwe. Echter, dankzij het termijncontract heeft de boer een prijs van €0,22 per kilo vastgezet.

De boer sluit de termijncontractenpositie door deze terug te kopen op de markt tegen de lagere spotprijs van €0,18 per kilo. Voor de twee contracten is de winst:
$( (\text{Verkoopprijs Termijncontract} - \text{Terugkoopprijs Termijncontract}) \times \text{Aantal Kilo per Contract} ) \times \text{Aantal Contracten}$
$( (€0,22 - €0,18) \times 5.000 ) \times 2 = (€0,04 \times 5.000) \times 2 = €200 \times 2 = €400$
De boer verkoopt de fysieke tarwe op de spotmarkt voor €1.800 en realiseert een winst van €400 op de termijncontracten. Het nettoresultaat voor de boer is €1.800 (opbrengst van fysieke verkoop) + €400 (winst op termijncontracten) = €2.200, wat overeenkomt met de oorspronkelijk vastgezette prijs van €0,22 per kilo voor 10.000 kilo. Dit illustreert het hedgen van prijsrisico's.

Praktische Toepassingen

Termijncontracten worden op grote schaal gebruikt in verschillende sectoren van de financiële markten en de reële economie:

• Risicobeheer (Hedging): Bedrijven gebruiken termijncontracten om zich in te dekken tegen ongunstige prijsbewegingen van grondstoffen, valuta of rentetarieven. Luchtvaartmaatschappijen kunnen bijvoorbeeld termijncontracten op brandstof gebruiken om hun toekomstige brandstofkosten vast te zetten. Boeren kunnen termijncontracten verkopen om de verkoopprijs van hun gewassen te garanderen, zoals in het voorbeeld.
• Speculatie: Handelaren en beleggers die anticiperen op toekomstige prijsbewegingen, gebruiken termijncontracten om te speculatie. Met een relatief kleine margin kunnen zij grote posities innemen, wat het potentieel voor zowel winst als verlies vergroot.
• Prijsontdekking: De constante handel in termijncontracten op beurzen draagt bij aan de vorming van actuele en toekomstige prijzen voor activa. Dit biedt transparantie en helpt producenten en consumenten bij het nemen van beslissingen.
• Regulering en Toezicht: De handel in termijncontracten is sterk gereguleerd om marktintegriteit te waarborgen en misbruik te voorkomen. In de Verenigde Staten wordt dit toezicht bijvoorbeeld uitgeoefend door de Commodity Futures Trading Commission (CFTC). De CFTC is een onafhankelijke Amerikaanse overheidsinstantie die de Amerikaanse derivatenmarkten reguleert, inclusief termijncontracten, opties en swaps. De regulering zorgt ervoor dat de markten efficiënt en concurrerend zijn, en beschermt marktdeelnemers tegen fraude. De werking van deze markten is cruciaal voor de prijsvorming van veel goederen en diensten.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel termijncontracten waardevolle instrumenten zijn voor risicobeheer en kapitaalallocatie, hebben ze ook hun beperkingen en staan ze bloot aan kritiek:

• Leverage Risico: Door de hefboomwerking die inherent is aan termijncontracten, kan een kleine ongunstige prijsbeweging leiden tot aanzienlijke verliezen die de initiële margin overschrijden. Dit vereist strikt risicobeheer en een diepgaand begrip van de markt.
• Marktvolatiliteit: De prijzen van termijncontracten kunnen zeer volatiel zijn, vooral die van grondstoffen die gevoelig zijn voor geopolitieke gebeurtenissen, weersomstandigheden of onverwachte macro-economische verschuivingen.
• Liquiditeit en Settlement: Hoewel de meest verhandelde termijncontracten zeer liquide zijn, kunnen minder populaire contracten of expiratiemaanden een lagere liquiditeit hebben, wat de uitvoering van transacties tegen gunstige prijzen bemoeilijkt. Bij de expiratiedatum vereisen termijncontracten fysieke levering of een kasvereffening, wat complex kan zijn.
• Systeemrisico's: Grote, onderling verbonden derivatenmarkten, waaronder die voor termijncontracten, kunnen bijdragen aan systeemrisico's in het financiële systeem als geheel, vooral tijdens perioden van extreme stress. Internationale instellingen zoals het IMF analyseren de rol van dergelijke instrumenten bij het ontstaan en beheersen van financiële crises.

Termijncontracten vs. Optiecontracten

Termijncontracten en optiecontracten zijn beide populaire derivaten die op beurzen worden verhandeld, maar ze verschillen fundamenteel in de verplichting die ze de houder opleggen. Een termijncontract is een verplichting: de koper van een termijncontract is verplicht het onderliggende activum te kopen op de expiratiedatum, en de verkoper is verplicht het te verkopen. Er is geen keuze voor de houders van het contract.

Daarentegen geeft een optiecontract de houder het recht, maar niet de verplichting, om een onderliggend activum te kopen (call-optie) of te verkopen (put-optie) tegen een vooraf bepaalde prijs vóór of op een specifieke expiratiedatum. Voor dit recht betaalt de koper van een optie een premie. Als de marktprijs ongunstig beweegt, kan de koper van de optie ervoor kiezen zijn recht niet uit te oefenen en verliest hij alleen de betaalde premie. Dit verschil in verplichting maakt opties minder risicovol voor de koper dan termijncontracten, maar de koper van een optie heeft wel een initiële premiebetaling.

Veelgestelde Vragen

V1: Wat is het belangrijkste kenmerk van een termijncontract?
Het belangrijkste kenmerk is dat het een bindende contract is voor zowel de koper als de verkoper om een transactie uit te voeren op een toekomstige datum tegen een overeengekomen prijs, in tegenstelling tot een optie die een recht geeft.

V2: Hoe wordt een termijncontract verrekend?
Termijncontracten kunnen op twee manieren worden verrekend: via fysieke levering van het onderliggende activum of via kasvereffening, waarbij het verschil tussen de contractprijs en de markt[prijs op de expiratiedatum wordt uitbetaald. Dit proces staat bekend als settlement.

V3: Zijn termijncontracten alleen voor grote beleggers?
Hoewel termijncontracten complex kunnen zijn en aanzienlijke leverage met zich meebrengen, zijn ze toegankelijk voor zowel institutionele als individuele beleggers via gereguleerde beursen en brokers. Het is echter essentieel om de risico's goed te begrijpen voordat u in termijncontracten handelt.

V4: Wat betekent "cost of carry" in de context van termijncontracten?
"Cost of carry" verwijst naar de kosten die gepaard gaan met het aanhouden van een activum tot de leveringsdatum van een termijncontract. Dit kan financieringskosten, opslagkosten en verzekeringskosten omvatten, min eventuele opbrengsten zoals dividenden of rente.