Balans van betalingen

Wat is de Balans van betalingen?

De balans van betalingen (BvB) is een systematisch overzicht van alle economische transacties tussen ingezetenen van een land en niet-ingezetenen gedurende een bepaalde periode, meestal een kwartaal of een jaar. Dit concept valt onder de internationale economie, een breed veld dat de onderlinge afhankelijkheid van economieën wereldwijd bestudeert. De balans van betalingen registreert zowel goederen, diensten en inkomensstromen als financiële transacties en overdrachten. Het is een cruciaal instrument voor het analyseren van de economische relaties van een land met de rest van de wereld. De BvB is altijd in evenwicht, wat betekent dat het totaal van debettransacties (uitgaande betalingen) gelijk is aan het totaal van credittransacties (inkomende betalingen).

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van het bijhouden van internationale transacties heeft wortels die teruggaan tot het mercantilisme, waarbij naties probeerden hun goud- en zilverreserves te maximaliseren door een overschot op hun handelsbalans te behalen. De moderne opzet en het belang van de balans van betalingen kregen echter een vlucht na de Tweede Wereldoorlog. Het Bretton Woods-systeem, opgericht in 1944, had als doel de internationale monetaire stabiliteit te bevorderen en onevenwichtigheden in de betalingsbalans te beheren. Dit systeem, dat in 1958 operationeel werd met de eliminatie van wisselcontroles voor lopende rekeningtransacties, zorgde voor vaste wisselkoersen en verplichtte landen met betalingsbalanstekorten om hun valuta te devalueren als er sprake was van een fundamenteel onevenwicht.

¹⁰## Belangrijkste punten

De balans van betalingen (BvB) is een compleet overzicht van alle economische transacties tussen een land en de rest van de wereld gedurende een specifieke periode.
De BvB is conceptueel altijd in evenwicht, wat betekent dat de som van de lopende rekening, de kapitaalrekening en de financiële rekening, plus een statistisch verschil, nul is.
De lopende rekening omvat de handel in goederen en diensten, inkomsten uit investeringen en overdrachten. De financiële rekening registreert grensoverschrijdende investeringen.
Overheden en internationale organisaties gebruiken de BvB-gegevens om monetair beleid en fiscaal beleid te informeren en de internationale financiële stabiliteit te bewaken.

Formule en Berekening

De balans van betalingen is een boekhoudkundige identiteit die conceptueel altijd in evenwicht is. Dit wordt uitgedrukt als:

\text{Lopende rekening} + \text{Kapitaalrekening} + \text{Financiële rekening} + \text{Statistisch verschil} = 0

Waarbij:

Lopende rekening: Dit onderdeel registreert de import en export van goederen en diensten, primaire inkomens (zoals rente en dividenden uit buitenlandse investeringen) en secundaire inkomens (zoals internationale overdrachten en hulp).
Kapitaalrekening: Dit relatief kleinere onderdeel omvat kapitaaloverdrachten, zoals kwijtschelding van schulden en de overdracht van vaste activa.
Financiële rekening: Dit onderdeel legt de stromen vast van directe buitenlandse investeringen (FDI), portefeuille-investeringen (zoals aandelen en obligaties), en andere investeringen, evenals wijzigingen in de internationale reserves van de centrale bank.
Statistisch verschil (of nettofouten en -omissies): Dit is een correctieterm die wordt gebruikt om ervoor te zorgen dat de totale balans van betalingen in evenwicht is, vanwege de inherente moeilijkheden bij het nauwkeurig registreren van alle internationale transacties.

Interpreteren van de Balans van betalingen

De balans van betalingen geeft een gedetailleerd beeld van de economische relatie van een land met de rest van de wereld. Een tekort op de lopende rekening, bijvoorbeeld, betekent dat een land meer importeert en meer inkomsten overdraagt dan het exporteert en ontvangt. Dit tekort moet worden gefinancierd door een overschot op de financiële rekening, wat wijst op een netto-instroom van kapitaal uit het buitenland. Dit kan komen door buitenlandse investeringen in het land of door leningen die het land aangaat.

Een land met een aanhoudend lopende rekeningtekort financiert dit doorgaans door activa te verkopen of meer te lenen van het buitenland, wat de toekomstige nationaal inkomen kan beïnvloeden doordat meer van de toekomstige inkomsten nodig zijn om schulden af te lossen of winsten uit te keren aan buitenlandse investeerders. Omgekeerd kan een overschot op de lopende rekening duiden op een land dat een netto-exporteur van kapitaal is en daardoor buitenlandse activa opbouwt. De bruto binnenlands product (BBP) van een land kan worden beïnvloed door de componenten van de BvB, aangezien export bijdraagt aan het BBP, terwijl import er vanaf wordt getrokken.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel dat Nederland in een bepaald jaar de volgende internationale transacties heeft:

Export van goederen en diensten: €500 miljard
Import van goederen en diensten: €450 miljard
Inkomsten uit buitenlandse investeringen (primair inkomen): €80 miljard
Betalingen aan buitenlandse investeerders (primair inkomen): €60 miljard
Ontvangen overdrachten (secundair inkomen): €5 miljard
Gedane overdrachten (secundair inkomen): €10 miljard
Netto-instroom van directe buitenlandse investeringen: €30 miljard
Netto-uitstroom van portefeuille-investeringen: €15 miljard
Veranderingen in reserves van de centrale bank: -€5 miljard (stijging van reserves, een uitgaande stroom)

Berekening van de lopende rekening:
( (\text{Export} - \text{Import}) + (\text{Primair inkomen ontvangen} - \text{Primair inkomen betaald}) + (\text{Secundair inkomen ontvangen} - \text{Secundair inkomen betaald}) )
( (500 - 450) + (80 - 60) + (5 - 10) = 50 + 20 - 5 = 65 \text{ miljard euro (overschot)} )

Berekening van de financiële rekening:
( \text{Netto FDI instroom} + \text{Netto Portefeuille investeringen} + \text{Verandering reserves} )
(Let op: Uitstroom van portefeuille-investeringen is negatief, stijging van reserves is een uitgaande stroom, dus ook negatief in de financiële rekening)
( 30 + (-15) + (-5) = 10 \text{ miljard euro (overschot)} )

In dit vereenvoudigde voorbeeld is de som van de lopende rekening en de financiële rekening €65 miljard + €10 miljard = €75 miljard. Aangezien de totale balans van betalingen altijd in evenwicht moet zijn, zou dit een statistisch verschil van -€75 miljard impliceren om de som op nul te brengen (of dat de kapitaalrekening en het statistisch verschil samen -€75 miljard zijn). Dit onderstreept het belang van het "statistisch verschil" als aanpassingsterm in de praktijk.

Praktische Toepassingen

De balans van betalingen is een onmisbaar hulpmiddel voor economen, beleidsmakers en analisten.

Beleidsvorming: Regeringen gebruiken BvB-gegevens om hun economische groei en stabiliteit te beoordelen. Een aanhoudend tekort op de lopende rekening kan leiden tot bezorgdheid over de buitenlandse schuldpositie en tot beleidsaanpassingen om de internationale handel te stimuleren of de binnenlandse vraag te beheren. Internationale organisaties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verzamelen en publiceren uitgebreide BvB-statistieken, die cruciaal zijn voor hun analyses en beleidsaanbevelingen aan lidstaten.,
Investeringsanalyse: Voor inter⁹n⁸ationale investeerders biedt de BvB inzicht in de financiële stromen van een land. Een sterke instroom van directe buitenlandse investeringen kan duiden op vertrouwen in de economie van een land. Het Amerikaanse Bureau of Economic Analysis (BEA) bijvoorbeeld, publiceert gedetailleerde gegevens over de balans van betalingen van de VS, inclusief de onderliggende transacties in goederen, diensten, inkomen, activa en passiva.,
Wisselkoersanalyse: Grote of aan⁷h⁶oudende overschotten of tekorten op de lopende rekening kunnen invloed hebben op de wisselkoers van een land. Een groot tekort op de lopende rekening kan druk uitoefenen op een valuta om te depreciëren, tenzij dit ruimschoots wordt gecompenseerd door kapitaalinstroom.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel de balans van betalingen een uitgebreid overzicht biedt, kent het ook beperkingen. Een belangrijke uitdaging is de nauwkeurigheid van de gegevensverzameling. Vanwege de enorme hoeveelheid en diversiteit aan internationale transacties is het praktisch onmogelijk om elke transactie perfect te registreren. Dit leidt tot het bestaan van de "nettofouten en -omissies", ook wel het statistisch verschil genoemd, een term die de onverklaarde discrepantie tussen de debet- en creditzijde opvangt.,

Sommige critici wijzen erop dat de focus⁵ ⁴op het evenwicht van de BvB de onderliggende economische realiteit kan maskeren. Een evenwichtige BvB betekent niet noodzakelijk een gezonde economie, vooral als een groot lopende rekeningtekort wordt gefinancierd door vluchtig kortlopend kapitaal dat snel kan wegvloeien. Bovendien kan het bijhouden van de balans van betalingen, hoewel gestandaardiseerd door organisaties zoals het IMF, variaties in methodologieën tussen landen hebben, wat grensoverschrijdende vergelijkingen complexer maakt. De complexiteit van het meten van grensoverschrijdende transacties, inclusief de waardering van financiële activa en passiva, draagt bij aan deze uitdagingen.

Balans van betalingen versus Handelsbala³ns

De balans van betalingen en de handelsbalans zijn beide belangrijke indicatoren in de internationale economie, maar ze vertegenwoordigen verschillende concepten:

Kenmerk	Balans van betalingen (BvB)	Handelsbalans
Definitie	Een uitgebreid overzicht van alle economische transacties tussen ingezetenen en niet-ingezetenen.	Onderdeel van de lopende rekening; registreert alleen de waarde van goederenimport en -export.
Omvang	Zeer breed, omvat lopende rekening (goederen, diensten, inkomens, overdrachten), kapitaalrekening en financiële rekening.	Veel smaller, beperkt tot de handel in materiële goederen (soms ook diensten).
Evenwicht	Altijd in boekhoudkundig evenwicht (debet = credit), inclusief het statistisch verschil.	Kan een overschot of een tekort vertonen; is zelden in evenwicht.
Inzicht	Geeft een compleet beeld van de internationale financiële en economische stromen van een land.	Geeft inzicht in de concurrentiepositie van een land op het gebied van goederenhandel.

De handelsbalans is een belangrijk, maar slechts een onderdeel van de lopende rekening, die op zijn beurt een belangrijk onderdeel is van de bredere balans van betalingen. Verwarring ontstaat vaak omdat een aanzienlijk deel van de BvB-bewegingen wordt veroorzaakt door de handel in goederen.

Veelgestelde Vragen

Hoe beïnvloedt de balans van betalingen een land?

De balans van betalingen weerspiegelt de economische gezondheid van een land en zijn relaties met de rest van de wereld. Grote, aanhoudende onevenwichtigheden, zoals een groot tekort op de lopende rekening dat niet duurzaam wordt gefinancierd, kunnen leiden tot een daling van de wisselkoers, uitputting van reserves en mogelijk economische instabiliteit.

Wat is het verschil tussen de lopende rekening en de financiële rekening?

De lopende rekening registreert transacties die van invloed zijn op het huidige inkomen en de consumptie van een land, zoals import en [export] van goederen en diensten, inkomens uit investeringen en overdrachten. De financiële rekening registreert echter transacties in financiële activa en passiva, zoals directe buitenlandse investeringen en portefeuille-investeringen, die leiden tot veranderingen in het bezit van activa en schulden tussen landen.

Is een tekort op de balans van betalingen altijd slecht?

Niet noodzakelijkerwijs. Een tekort op de lopende rekening wordt altijd gecompenseerd door een overschot op de financiële rekening. Dit betekent dat het land kapitaal aantrekt. Als dit kapitaal wordt gebruikt om productieve investeringen te financieren die de toekomstige economische groei stimuleren, kan een tekort houdbaar zijn. Het wordt problematisch wanneer het tekort wordt gefinancierd door kortetermijnleningen of de verkoop van activa om consumptie te financieren, zonder dat dit leidt tot productiviteitswinsten.

Wie stelt de balans van betalingen samen?

De balans van betalingen wordt meestal samengesteld door de centrale bank of het nationale statistiekbureau van een land. Deze instanties verzamelen gegevens uit een breed scala aan bronnen, waaronder douanegegevens, enquêtes onder bedrijven en financiële instellingen, en administratieve gegevens van de overheid. Internationale organisaties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) bieden richtlijnen en standaarden voor de samenstelling van de balans van betalingen, zoals de Balance of Payments and International Investment Position Manual (BPM), om consistentie en vergelijkbaarheid tussen landen te bevorderen.,¹