Balans van betalings

Wat is Balans van betalings?

De balans van betalings is een gestructureerd overzicht van alle economische transacties tussen ingezetenen van een land en niet-ingezetenen (de rest van de wereld) gedurende een specifieke periode, meestal een kwartaal of een jaar. Het is een fundamenteel concept binnen de macro-economie en de internationale economie, dat inzicht biedt in de financiële relaties van een land met de rest van de wereld. Elke transactie wordt dubbel geboekt als een debet en een credit, waardoor de balans van betalings in theorie altijd in evenwicht is. In de praktijk kunnen er echter statistische discrepanties optreden. De balans van betalings weerspiegelt de internationale handel, inkomensstromen, financiële investeringen en overdrachten.

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van het bijhouden van internationale transacties heeft wortels in het mercantilisme, waar de nadruk lag op het accumuleren van goud en zilver via een handelsoverschot. Naarmate de internationale handel complexer werd, ontstond de behoefte aan een meer systematische benadering van het bijhouden van grensoverschrijdende stromen. In de 19e eeuw begonnen economen en overheidsinstellingen rudimentaire vormen van betalingsbalansen op te stellen om de economische positie van landen te analyseren. Vroege, onofficiële schattingen van de betalingsbalans, bijvoorbeeld voor het Verenigd Koninkrijk, werden al rond 1865-1902 samengesteld. D²e League of Nations (Volkenbond) begon in 1924 met het publiceren van een reeks volumes over betalingsbalansen, waarin overzichten van dertien landen waren opgenomen.

¹De moderne methodologie en standaardisatie van de balans van betalings werden grotendeels vastgesteld na de Tweede Wereldoorlog, met de oprichting van internationale organisaties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Het IMF heeft de "Handleiding voor de Betalingsbalans en Internationale Investeringspositie (BPM6)" gepubliceerd, die dient als de wereldwijde standaard voor het opstellen van deze statistieken. Deze handleiding wordt periodiek herzien om rekening te houden met ontwikkelingen in de wereldeconomie, zoals globalisering en financiële innovatie.

Belangrijkste punten

• De balans van betalings is een gestructureerd overzicht van alle economische transacties tussen ingezetenen en niet-ingezetenen van een land.
• Het bestaat uit drie hoofdrekeningen: de lopende rekening, de kapitaalrekening en de financiële rekening.
• In theorie is de balans van betalings altijd in evenwicht, wat betekent dat het totaal van alle credits gelijk is aan het totaal van alle debetten.
• Een overschot of tekort op de lopende rekening moet worden gecompenseerd door een tegengesteld tekort of overschot op de gecombineerde kapitaal- en financiële rekening.
• Inzicht in de balans van betalings is cruciaal voor het analyseren van de economische gezondheid van een land en het formuleren van monetair beleid en fiscaal beleid.

Formule en Berekening

De balans van betalings wordt berekend door de som van de transacties op de drie hoofdcomponenten:

Waar:

• Lopende rekening: Registreert de export en import van goederen en diensten (de handelsbalans), inkomensstromen (zoals lonen, dividenden en rentes) en overdrachten (zoals hulpgelden en geldovermakingen van migranten).
• Kapitaalrekening: Registreert kapitaaloverdrachten, zoals schuldverlichting, overdrachten van migrantenkapitaal en de aan- of verkoop van niet-geproduceerde, niet-financiële activa (bijvoorbeeld patenten of merkrechten).
• Financiële rekening: Registreert internationale directe buitenlandse investeringen (DBI), portfolio-investeringen, financiële derivaten en andere investeringen. Dit omvat ook veranderingen in de officiële internationale reserves die worden aangehouden door de centrale bank.
• Netto fouten en omissies: Een statistische post die wordt gebruikt om eventuele discrepanties te compenseren, zodat de totale balans van betalings op nul uitkomt. Deze post is nodig omdat niet alle internationale transacties perfect worden geregistreerd.

Interpretatie van de Balans van betalings

De balans van betalings biedt een gedetailleerd beeld van de internationale economische transacties van een land. Hoewel de totale balans van betalings in theorie altijd nul is, is de interpretatie gericht op de saldi van de afzonderlijke subrekeningen, met name de lopende rekening.

• Lopende rekeningoverschot: Een land met een overschot op de lopende rekening exporteert meer goederen en diensten dan het importeert en/of ontvangt meer inkomen en overdrachten dan het betaalt. Dit betekent dat het land een netto-lener is aan de rest van de wereld, ofwel dat het kapitaal exporteert. Dit overschot moet worden gecompenseerd door een tekort op de financiële rekening, wat wijst op een toename van de activa van het land in het buitenland (bijvoorbeeld door buitenlandse investeringen of de opbouw van reserves).
• Lopende rekeningtekort: Een land met een tekort op de lopende rekening importeert meer dan het exporteert en/of betaalt meer inkomen en overdrachten dan het ontvangt. Dit betekent dat het land een netto-lener is van de rest van de wereld, wat impliceert dat het kapitaal importeert. Dit tekort wordt gefinancierd door een overschot op de financiële rekening, wat wijst op een toename van de verplichtingen van het land ten opzichte van het buitenland (bijvoorbeeld door buitenlandse investeringen in het land of leningen).

Het saldo van de lopende rekening wordt vaak gezien als een indicator van de duurzaamheid van de externe positie van een land en kan gevolgen hebben voor de wisselkoers, economische groei en werkgelegenheid. Aanhoudende, grote tekorten kunnen leiden tot zorgen over de externe schuldpositie, terwijl grote overschotten kritiek kunnen krijgen omdat ze andere landen kunnen destabiliseren of wijzen op onderconsumptie in het binnenland.

Hypothethisch voorbeeld

Stel, land X heeft de volgende internationale transacties in een jaar:

• Goederen en diensten:
  • Export van goederen: €500 miljard
  • Import van goederen: €400 miljard
  • Export van diensten: €150 miljard
  • Import van diensten: €100 miljard
• Inkomen en overdrachten:
  • Ontvangen inkomen uit buitenlandse investeringen: €80 miljard
  • Betaald inkomen aan buitenlandse investeerders: €60 miljard
  • Ontvangen overdrachten (bijv. hulpgelden): €20 miljard
  • Gedane overdrachten (bijv. ontwikkelingshulp): €30 miljard
• Financiële transacties:
  • Buitenlandse directe investeringen in land X: €70 miljard
  • Directe investeringen van land X in het buitenland: €40 miljard
  • Buitenlandse portfolio-investeringen in land X (aankopen van aandelen/obligaties): €90 miljard
  • Portfolio-investeringen van land X in het buitenland: €110 miljard
  • Toename van officiële internationale reserves: €10 miljard

Laten we de saldi berekenen:

1. Lopende rekening:

   • Handelsbalans goederen: €500 - €400 = +€100 miljard
   • Handelsbalans diensten: €150 - €100 = +€50 miljard
   • Saldo primaire inkomen (ontvangen min betaald): €80 - €60 = +€20 miljard
   • Saldo secundaire inkomen (ontvangen min gedane overdrachten): €20 - €30 = -€10 miljard
   • Totaal lopende rekening: +€100 + €50 + €20 - €10 = +€160 miljard (overschot)

2. Kapitaalrekening: Stel, geen significante kapitaaloverdrachten buitenom statistische correcties. Saldo is €0 miljard.

3. Financiële rekening (exclusief reserves):

   • Netto DBI (inflow min outflow): €70 - €40 = +€30 miljard
   • Netto portfolio-investeringen (inflow min outflow): €90 - €110 = -€20 miljard
   • Andere investeringen: Stel, saldo is €0 miljard.
   • Totaal financiële rekening (exclusief reserves): +€30 - €20 = +€10 miljard

   De toename van officiële reserves wordt geboekt als een debet op de financiële rekening (een uitstroom van kapitaal, omdat de centrale bank buitenlandse activa koopt).

   • Verandering in reserves: -€10 miljard
   • Totaal financiële rekening: +€10 - €10 = €0 miljard

In dit geval is de lopende rekening van land X in overschot van €160 miljard. Dit overschot moet worden gecompenseerd door een netto-uitstroom van kapitaal op de financiële rekening. Echter, onze berekening van de financiële rekening komt op €0 uit, wat betekent dat we het overschot op de lopende rekening nog moeten verklaren met de financiële rekening.

De reden dat de financiële rekening in dit voorbeeld €0 uitkomt terwijl de lopende rekening +€160 miljard is, is omdat de toename van de officiële reserves (een debet op de financiële rekening) juist de manier is waarop een overschot op de lopende rekening wordt geaccommodeerd wanneer er niet genoeg andere kapitaaluitstroom is.

Laten we dit opnieuw bekijken met de logica dat de financiële rekening juist het lopende rekeningoverschot moet weerspiegelen, via verandering in activa/passiva:

Als de lopende rekening een overschot van +€160 miljard heeft, dan betekent dit dat Land X netto €160 miljard aan de rest van de wereld heeft geleverd (goederen, diensten, inkomen). Dit bedrag moet op de financiële rekening worden gecompenseerd door een netto-aankoop van buitenlandse activa of een afname van buitenlandse verplichtingen.

De financiële rekening zou in dit geval er als volgt uitzien:

• Netto DBI: +€30 miljard (inflow > outflow = toename van buitenlandse claims op X)
• Netto portfolio-investeringen: -€20 miljard (outflow > inflow = toename van X's claims op buitenland)
• Netto resultaat van privé- en overheidsinvesteringen (excl. reserves): +€30 - €20 = +€10 miljard (netto-instroom van kapitaal)

Om het lopende rekeningoverschot van €160 miljard te compenseren, moeten de financiële activa van land X met €160 miljard toenemen (of passiva afnemen). We zien dat de netto-privé/overheidsinvesteringen een netto-instroom van €10 miljard genereren. Het resterende bedrag van €160 - €10 = €150 miljard moet worden verklaard. Dit bedrag wordt vaak opgenomen in de verandering in officiële internationale reserves, wat de monetaire autoriteit kan doen om de wisselkoers te beïnvloeden. Dus, een toename van reserves van €150 miljard zou als een debet van -€150 miljard worden geboekt.

Dan:

• Saldo Lopende rekening: +€160 miljard
• Saldo Kapitaalrekening: €0 miljard
• Saldo Financiële rekening: (€30 (DBI) - €20 (Portfolio) - €150 (Reserves toename)) = -€140 miljard (Dit is de netto-uitstroom van kapitaal)

Lopende rekening (+€160) + Kapitaalrekening (€0) + Financiële rekening (-€140) = +€20 miljard.
De resterende +€20 miljard zou vallen onder "netto fouten en omissies", om de totale balans van betalings op nul te brengen. Dit illustreert de complexiteit en de noodzaak van de post 'netto fouten en omissies' in de praktijk.

Praktische Toepassingen

De balans van betalings is een essentieel instrument voor economen, beleidsmakers en investeerders om de externe economische positie van een land te beoordelen:

• Beleidsanalyse: Overheden en centrale banken gebruiken de balans van betalings om hun monetair beleid en fiscaal beleid af te stemmen. Een aanhoudend lopende rekeningtekort kan wijzen op een oververhitte economie of een gebrek aan concurrentievermogen, wat kan leiden tot devaluatie van de munt of behoefte aan externe financiering. De betalingsbalansstatistieken van het eurogebied, bijvoorbeeld, zijn cruciaal voor de analyse van het monetair beleid van de Europese Centrale Bank.
• Wisselkoersanalyse: Grote of aanhoudende overschotten of tekorten op de lopende rekening kunnen invloed hebben op de wisselkoers van een land. Een aanhoudend tekort kan leiden tot een depreciatie van de munt als er geen voldoende kapitaalinstroom is om dit te financieren.
• Landenrisico: Kredietbeoordelaars en investeerders analyseren de balans van betalings om het financiële risico van een land in te schatten. Een land met een groot en onduurzaam lopende rekeningtekort kan kwetsbaar zijn voor een betalingsbalanscrisis als buitenlandse investeerders hun vertrouwen verliezen en kapitaal terugtrekken. Argentinië heeft bijvoorbeeld herhaaldelijk te maken gehad met betalingsbalanskwesties, wat resulteerde in een IMF-deal van 20 miljard dollar om de economie te stabiliseren.
• Internationale Handel: De handelsbalans, een onderdeel van de lopende rekening, geeft inzicht in de concurrentiepositie van een land in de wereldhandel.
• Investeringsbeslissingen: Investeerders kijken naar de financiële rekening om trends te zien in directe buitenlandse investeringen (DBI) en portfolio-investeringen, wat een indicatie kan zijn van het vertrouwen van buitenlandse investeerders in een economie.

Beperkingen en Kritiek

Hoewel de balans van betalings een cruciaal analytisch instrument is, kent het ook beperkingen:

• Statistische discrepanties: Zoals de post "Netto fouten en omissies" aangeeft, is de dataverzameling van internationale transacties complex en onvolledig. Dit kan de nauwkeurigheid van de gepubliceerde saldi beïnvloeden.
• Geen volledige weergave van welvaart: Een overschot op de lopende rekening wordt vaak positief gezien, maar kan ook duiden op een gebrek aan binnenlandse investeringsmogelijkheden of consumptie. Omgekeerd kan een tekort op de lopende rekening, indien gefinancierd door productieve directe buitenlandse investeringen (DBI), bijdragen aan de economische groei en werkgelegenheid.
• Beperkt inzicht in onderliggende oorzaken: De balans van betalings toont wel de saldi van transacties, maar verklaart niet altijd de fundamentele oorzaken van deze saldi. Een tekort kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van sterke binnenlandse vraag (wat leidt tot meer import) of een gebrek aan concurrentiekracht (wat de export remt).
• Valutatransacties: De balans van betalings concentreert zich op de economische transacties. De enorme volumes van dagelijkse valutatransacties die puur speculatief zijn, worden niet direct in de balans van betalings weerspiegeld, hoewel ze wel invloed kunnen hebben op de wisselkoers.
• Impact van inflatie: De waarde van goederen, diensten en financiële stromen kan worden beïnvloed door inflatie, wat de vergelijking van betalingsbalansgegevens over langere periodes of tussen landen bemoeilijkt zonder correctie voor prijsveranderingen.

Balans van betalings vs. Lopende rekening

De termen "balans van betalings" en "lopende rekening" worden soms door elkaar gebruikt, maar ze verwijzen naar verschillende concepten binnen de internationale economische statistieken.

Kortom, de balans van betalings is de complete set van rekeningen die alle internationale transacties registreert, terwijl de lopende rekening slechts een deel van die totale set is, zij het een zeer belangrijke. Een lopende rekeningtekort of -overschot is een cruciaal onderdeel van de balans van betalings, maar niet de balans van betalings zelf.

Veelgestelde Vragen

Wat is het verschil tussen een lopende rekeningoverschot en een financieringstekort?

Een lopende rekeningoverschot betekent dat een land meer exporteert (goederen, diensten, inkomen) dan het importeert. Een financieringstekort (vaak een begrotingstekort genoemd) verwijst naar de situatie waarin de overheidsuitgaven hoger zijn dan de overheidsinkomsten binnen een bepaalde periode. Hoewel beide concepten belangrijk zijn voor de macro-economie, staat de lopende rekening in relatie tot internationale transacties, terwijl het financieringstekort betrekking heeft op de binnenlandse overheidsfinanciën. Wel kunnen ze elkaar beïnvloeden; een groot begrotingstekort kan bijvoorbeeld leiden tot een groter lopende rekeningtekort.

Waarom moet de balans van betalings altijd in evenwicht zijn?

De balans van betalings werkt volgens een dubbelboekingssysteem: elke transactie die een economische waarde creëert (een credit) heeft een corresponderende transactie die een economische waarde vermindert (een debet), of omgekeerd. Bijvoorbeeld, wanneer een land goederen exporteert (credit), ontvangt het betaling (debet in de financiële rekening). Statistisch gezien moet het totaal van alle credits en debetten elkaar dus opheffen, wat resulteert in een nul-saldo. Eventuele onvolkomenheden in de dataverzameling worden opgevangen door de post "Netto fouten en omissies".

Wat gebeurt er als een land een aanhoudend lopende rekeningtekort heeft?

Een aanhoudend lopende rekeningtekort betekent dat een land structureel meer importeert dan het exporteert, of meer inkomen en overdrachten uitbetaalt dan het ontvangt. Dit tekort moet op de financiële rekening worden gefinancierd, vaak door middel van leningen van het buitenland of door de verkoop van activa aan buitenlandse investeerders (zoals directe buitenlandse investeringen (DBI)). Op de lange termijn kan een groot en onhoudbaar tekort leiden tot een toename van de externe schuld, een afname van de internationale reserves en druk op de wisselkoers. Dit kan uiteindelijk leiden tot een betalingsbalanscrisis als het vertrouwen van investeerders afneemt.

Hoe beïnvloeden internationale reserves de balans van betalings?

Internationale reserves zijn activa die een centrale bank aanhoudt in buitenlandse valuta, goud, en speciale trekkingsrechten (SDR's). Veranderingen in deze reserves worden geregistreerd op de financiële rekening van de balans van betalings. Een toename van de reserves (bijv. door de aankoop van buitenlandse valuta door de centrale bank) wordt als een debet geboekt, wat betekent dat er kapitaal uitstroomt uit het land. Een afname van de reserves wordt als een credit geboekt (kapitaalinstroom). Centrale banken gebruiken reserves om de wisselkoers te beïnvloeden of om internationale betalingen te verrichten.