Begrotingsbeleid

Wat Is Begrotingsbeleid?

Begrotingsbeleid, ook wel fiscaal beleid genoemd, is het strategische gebruik van overheidsuitgaven en belastingen door een overheid om de economische groei en stabiliteit van een land te beïnvloeden. Dit beleid valt binnen de macro-economie en is een van de voornaamste instrumenten waarover regeringen beschikken om conjuncturele schommelingen te dempen, werkloosheid te verminderen en inflatie te beheersen. Het doel van begrotingsbeleid is het bereiken van volledige werkgelegenheid, prijsstabiliteit en duurzame economische vooruitgang.

Geschiedenis en Oorsprong

De moderne opvatting van begrotingsbeleid als actief instrument om de economie te beïnvloeden, kreeg aanzienlijke vorm met de theorieën van de Britse econoom John Maynard Keynes in de jaren dertig. Voordat Keynes' ideeën algemeen werden, geloofden klassieke economen dat vrije markten zichzelf automatisch zouden corrigeren na economische schokken. De Grote Depressie van de jaren dertig toonde echter aan dat dit niet altijd het geval was, met langdurige periodes van hoge werkloosheid en lage productie.

Ke¹⁰, ¹¹ynes stelde dat onvoldoende totale vraag (geaggregeerde vraag) kon leiden tot aanhoudende werkloosheid en bepleitte overheidsingrijpen via overheidsuitgaven en belastingen om de vraag te stimuleren en de economie te stabiliseren. Zij⁸, ⁹n baanbrekende werk, "The General Theory of Employment, Interest and Money" (1936), legde de theoretische basis voor actief begrotingsbeleid en de rol van de overheid als tegenwicht in de conjunctuurcyclus. Na de Tweede Wereldoorlog domineerde het Keynesiaanse denken de economische theorie en het beleid tot in de jaren zeventig.

##⁷ Key Takeaways

• Begrotingsbeleid omvat het gebruik van overheidsuitgaven en belastingen om economische doelstellingen te bereiken.
• Het belangrijkste doel is het stabiliseren van de economie, het bevorderen van economische groei en het beheersen van inflatie en werkloosheid.
• Expansief begrotingsbeleid stimuleert de vraag (bijv. belastingverlagingen, hogere uitgaven); restrictief beleid remt deze af.
• Het effect van begrotingsbeleid kan worden versterkt door het multiplicator effect.
• Beperkingen omvatten vertragingseffecten, politieke invloed en de potentiële toename van de overheidsschuld.

Formule en Berekening

Hoewel begrotingsbeleid geen enkele formule kent zoals die bij financiële waardering, kan het effect op het Bruto Binnenlands Product (BBP) vaak worden benaderd met behulp van het multiplicator effect. De uitgavenmultiplicator ($M_e$) geeft aan in welke mate een initiële verandering in de overheidsuitgaven een grotere verandering in het totale BBP teweegbrengt.

De formule voor de eenvoudige uitgavenmultiplicator is:
$M_e = \frac{1}{1 - MPC}$

Hierin staat:

• (M_e) = De uitgavenmultiplicator
• (MPC) = De marginale consumptiequote (Marginal Propensity to Consume), die het deel van extra inkomen aangeeft dat consumenten uitgeven in plaats van sparen.

Een verandering in overheidsuitgaven (ΔG) leidt tot een verandering in het BBP (ΔBBP) van:
$\Delta BBP = M_e \times \Delta G$

Op vergelijkbare wijze kan de belastingmultiplicator ($M_t$) worden afgeleid:
$M_t = \frac{-MPC}{1 - MPC}$

Een belastingverandering (ΔT) leidt tot een verandering in het BBP (ΔBBP) van:
$\Delta BBP = M_t \times \Delta T$

Deze formules benadrukken hoe overheidsuitgaven en belastingen indirect de totale vraag en daarmee het BBP beïnvloeden.

Interpreteren van het Begrotingsbeleid

De interpretatie van begrotingsbeleid draait om de vraag of het beleid de economie stimuleert (expansief) of afremt (restrictief), en welk effect dit heeft op doelstellingen zoals economische groei, werkloosheid en inflatie. Een expansief begrotingsbeleid wordt doorgaans gevoerd tijdens een recessie om de vraag te stimuleren door overheidsuitgaven te verhogen of belastingen te verlagen. Het doel is de conjunctuurcyclus te stabiliseren en de economie uit een laagconjunctuur te trekken.

Restrictief begrotingsbeleid, daarentegen, wordt toegepast in tijden van economische oververhitting of hoge inflatie. Dit omvat het verlagen van overheidsuitgaven of het verhogen van belastingen om de totale vraag te verminderen en prijsstijgingen te temperen. De effectiviteit van begrotingsbeleid hangt sterk af van de timing en de omvang van de maatregelen.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel dat Land X in een recessie verkeert met een hoge werkloosheid en een dalend Bruto Binnenlands Product. De regering besluit een fiscale stimulans te implementeren als onderdeel van haar begrotingsbeleid.

1. Situatie: Het BBP van Land X krimpt met 2% en de werkloosheid bedraagt 8%.
2. Maatregel: De regering besluit de overheidsuitgaven te verhogen met €10 miljard, gericht op infrastructuurprojecten. Dit omvat de aanleg van nieuwe wegen en bruggen, wat banen creëert in de bouwsector.
3. Impact: De extra €10 miljard aan overheidsuitgaven leidt direct tot meer inkomsten voor bouwbedrijven en hun werknemers. Deze werknemers zullen een deel van hun extra inkomen uitgeven (bijv. aan goederen en diensten), wat op zijn beurt de inkomsten van andere bedrijven en individuen verhoogt.
4. Multiplicator Effect: Als de marginale consumptiequote (MPC) in Land X 0,8 is (wat betekent dat mensen 80% van elk extra verdiend euro uitgeven), dan is de uitgavenmultiplicator $1 / (1 - 0,8) = 5$. De initiële €10 miljard aan overheidsuitgaven zou theoretisch leiden tot een totale toename van het BBP met $€10 \text{ miljard} \times 5 = €50 \text{ miljard}$.
5. Resultaat: Door dit expansieve begrotingsbeleid wordt de economie gestimuleerd, de werkloosheid daalt en het BBP begint weer te groeien, waardoor Land X uit de recessie komt.

Praktische Toepassingen

Begrotingsbeleid kent diverse praktische toepassingen in de hedendaagse economie:

• Anticyclisch Beleid: Regeringen gebruiken begrotingsbeleid om de conjunctuurcyclus tegen te gaan. Tijdens een recessie kan een overheid de vraag stimuleren door middel van belastingverlagingen of verhoogde overheidsuitgaven, zoals de fiscale stimulans in de Verenigde Staten, die na de pandemie te maken kreeg met uitdagingen rond inflatie en overheidsschuld. In tijden van hoogconju⁶nctuur kan het beleid restrictiever zijn om oververhitting te voorkomen.
• Structuurbeleid: Naast conjuncturele stabilisatie kan begrotingsbeleid worden ingezet voor structurele veranderingen, zoals investeringen in infrastructuur, onderwijs of onderzoek en ontwikkeling om de langetermijn economische groei te bevorderen (zijnde een vorm van aanbodzijde economie).
• Inkomensherverdeling: Door middel van progressieve belastingen en sociale uitgaven kan begrotingsbeleid bijdragen aan het verminderen van inkomensongelijkheid.
• Schuldbeheer: Begrotingsbeleid speelt een cruciale rol in het beheer van de overheidsschuld en het begrotingstekort. Landen, waaronder die binnen de Europese Unie, hanteren fiscale regels om de overheidsschuld en tekorten binnen duurzame limieten te houden.

Beperkingen en Krit⁴, ⁵iek

Hoewel begrotingsbeleid een krachtig instrument is, kent het diverse beperkingen en kritiekpunten:

• Vertragingseffecten (Lags): De implementatie en het effect van begrotingsbeleid kunnen aanzienlijke vertragingen met zich meebrengen. Het duurt tijd om beleid te formuleren (herkenningsvertraging), door politieke processen te krijgen (besluitvertraging) en vervolgens in de economie door te werken (uitvoeringsvertraging en effectvertraging). Deze vertragingen kunnen ertoe leiden dat maatregelen te laat komen en daardoor destabiliserend in plaats van stabiliserend werken.
• Politieke Invloed: Beslissingen over overheidsuitgaven en belastingen zijn inherent politiek en kunnen beïnvloed worden door verkiezingscycli of lobbygroepen, in plaats van uitsluitend door economische noodzaak. Dit kan leiden tot suboptimale of procyclische beleidskeuzes.
• Crowding Out: Een verhoging van overheidsuitgaven gefinancierd door lenen kan de rentetarieven opdrijven, waardoor particuliere investeringen en consumptie worden verdrongen. Dit "crowding out"-effect kan de stimulerende werking van het begrotingsbeleid verminderen.
• Overheidsschuld: Expansief begrotingsbeleid, vooral tijdens een recessie, leidt vaak tot een toename van het begrotingstekort en de overheidsschuld. Een hoge overheidsschuld kan de toekomstige begrotingsruimte beperken, hogere rentelasten veroorzaken en het vertrouwen van investeerders aantasten. De relatie tussen begrotingsbeleid en inflatie is complex, waarbij excessieve fiscale stimulering in combinatie met een onvoldoende reactie van het monetair beleid kan bijdragen aan hogere prijzen.

Begrotingsbeleid vs.³ Monetair Beleid

Begrotingsbeleid en monetair beleid zijn de twee belangrijkste instrumenten die overheden gebruiken om de economie te beïnvloeden, maar ze verschillen fundamenteel in hun aard en uitvoering.

Verwarring ontstaat vaak omdat beide beleidsvormen gericht zijn op macro-economische stabilisatie en elkaar kunnen versterken of tegenwerken. Wanneer een overheid bijvoorbeeld een fiscale stimulans doorvoert, kan de centrale bank reageren met monetair beleid om de mogelijke inflatie te beheersen. De coördinatie tussen begrotingsbeleid en monetair beleid is cruciaal voor effectieve economische sturing.

FAQs

Wat is het ve²rschil tussen expansief en restrictief begrotingsbeleid?

Expansief begrotingsbeleid heeft tot doel de totale vraag in de economie te stimuleren, meestal door overheidsuitgaven te verhogen of belastingen te verlagen. Dit wordt vaak gebruikt tijdens een recessie. Restrictief begrotingsbeleid, daarentegen, is gericht op het afremmen van de vraag door overheidsuitgaven te verlagen of belastingen te verhogen, vaak om inflatie tegen te gaan of een begrotingstekort te verminderen.

Hoe beïnvloedt begrotingsbeleid de overheidsschuld?

Expansief begrotingsbeleid, vooral wanneer het wordt gefinancierd door leningen, leidt tot een toename van het begrotingstekort en daarmee de overheidsschuld. Als de overheidsuitgaven consistent hoger zijn dan de belastinginkomsten, zal de overheidsschuld toenemen. Een duurzaam begrotingsbeleid streeft ernaar de overheidsschuld op een beheersbaar niveau te houden ten opzichte van het Bruto Binnenlands Product.

Kan begrotingsbeleid de inflatie veroorzaken?

Ja, begrotingsbeleid kan inflatie veroorzaken. Als een overheid een te agressief expansief beleid voert (hoge overheidsuitgaven, lage belastingen) wanneer de economie al dicht bij zijn volledige capaciteit opereert, kan dit leiden tot een overmatige vraag, die de prijzen opdrijft en inflatie veroorzaakt. Vooral in combinatie met bepaalde monetaire reacties kunnen fiscale stimulansen bijdragen aan aanhoudende inflatie.¹