Wat Zijn Begrotingsregels?
Begrotingsregels zijn wettelijk of constitutioneel vastgelegde beperkingen op de overheidsbegroting, gericht op het beïnvloeden van de overheidsfinanciën. Deze regels vallen binnen het bredere domein van de Macro-economie en Overheidsfinanciën en zijn bedoeld om begrotingsdiscipline te bevorderen en de stabiliteit van de economie op lange termijn te waarborgen. Ze kunnen betrekking hebben op uitgaven, inkomsten, het begrotingstekort of de overheidsschuld. Het primaire doel van Begrotingsregels is het voorkomen van buitensporige schuldopbouw en het waarborgen van duurzame overheidsfinanciën, vaak met het oog op het beheersen van inflatie en het bevorderen van economische groei.
Geschiedenis en Oorsprong
De geschiedenis van Begrotingsregels is nauw verbonden met de ervaringen van landen met hoge inflatie, oplopende overheidsschulden en economische instabiliteit. Hoewel informele vormen van begrotingsdiscipline altijd hebben bestaan, kregen formele begrotingsregels in de jaren negentig een impuls, mede door de toenemende globalisering en de oprichting van monetaire unies. Een prominent voorbeeld is de Europese Unie, die in de aanloop naar de Economische en Monetaire Unie het Stabiliteits- en Groeipact introduceerde. Dit pact legde strikte limieten op aan het begrotingstekort en de overheidsschuld van lidstaten, met als doel de stabiliteit van de euro te waarborgen. Begrotingsregels zijn sindsdien wereldwijd geadopteerd, vaak als reactie op financiële crises of om te voldoen aan internationale verplichtingen, zoals die aanbevolen door organisaties als het International Monetary Fund.
Belangrijkste Punten
- Begrotingsregels zijn wettelijke of constitutionele beperkingen op de overheidsfinanciën.
- Ze dienen om begrotingsdiscipline af te dwingen en overmatige schuldopbouw te voorkomen.
- Regels kunnen zich richten op uitgaven, inkomsten, tekorten of de totale schuld.
- De introductie van begrotingsregels volgt vaak op perioden van economische instabiliteit of hoge inflatie.
- Ze zijn essentieel voor het handhaven van de stabiliteit van de overheidsfinanciën op lange termijn en dragen bij aan het vertrouwen van investeerders.
Interpreteren van Begrotingsregels
De interpretatie van Begrotingsregels vereist inzicht in hun specifieke ontwerp en de economische context waarin ze opereren. Een schuldplafond, bijvoorbeeld, stelt een maximumbedrag vast voor de totale overheidsschuld, wat een duidelijke grens biedt voor beleidsmakers. Uitgavenregels daarentegen beperken de groei van overheidsuitgaven en vereisen vaak een dieper inzicht in de classificatie van uitgaven. Belangrijk is ook de mate waarin begrotingsregels rekening houden met de conjunctuurcyclus. Sommige regels zijn cyclisch aangepast, wat betekent dat ze soepeler zijn tijdens recessies om automatische stabilisatoren hun werk te laten doen, en strenger tijdens hoogconjunctuur. Het effectief toepassen van deze regels hangt ook af van de transparantie in de rapportage van nationale rekeningen.
Hypothetisch Voorbeeld
Stel dat land Alpha een uitgavenregel hanteert die stelt dat de jaarlijkse groei van de overheidsuitgaven niet hoger mag zijn dan de gemiddelde nominale BBP-groei van de afgelopen drie jaar, verminderd met een prudentiemarge van 1%.
In Jaar 1 is de nominale BBP-groei 4%.
In Jaar 2 is de nominale BBP-groei 3%.
In Jaar 3 is de nominale BBP-groei 5%.
De gemiddelde nominale BBP-groei over de afgelopen drie jaar is (\frac{(4% + 3% + 5%)}{3} = 4%).
De maximale toegestane groei van de overheidsuitgaven voor Jaar 4 is dan (4% - 1% = 3%).
Als de overheidsuitgaven van land Alpha in Jaar 3 €100 miljard bedroegen, dan mogen de uitgaven in Jaar 4 niet meer dan €103 miljard bedragen. Deze regel dwingt een geleidelijke aanpassing van het fiscaal beleid af, los van kortetermijnpolitieke overwegingen, en helpt zo overbesteding te voorkomen.
Praktische Toepassingen
Begrotingsregels vinden brede toepassing in het beheer van overheidsfinanciën, zowel op nationaal als op subnationaal niveau. Ze worden gebruikt om:
- Duurzame Schuldbeheersing: Door limieten te stellen aan tekorten of schuldniveaus, helpen ze de overheidsschuld op een beheersbaar pad te houden.
- Preventie van Procyclisch Beleid: Door kaders te bieden die stabiliteit aanmoedigen, kunnen ze overheden ervan weerhouden om tijdens economische pieken te veel uit te geven en tijdens recessies te veel te bezuinigen, wat de conjunctuurcyclus kan versterken.
- Verhoging van Beleidstransparantie en Verantwoording: Duidelijke regels vergroten de transparantie en stellen het publiek en de financiële markten in staat de prestaties van de overheid te beoordelen.
- Ondersteuning van Monetair Beleid: Solide begrotingsregels kunnen de geloofwaardigheid van het monetaire beleid versterken door de druk op centrale banken te verminderen om tekorten te financieren.
Verschillende landen en supranationale entiteiten, zoals de Europese Unie met haar Stabiliteits- en Groeipact, passen deze regels toe om begrotingsdiscipline te waarborgen. De OECD Recommendation on Budgetary Governance biedt ook een raamwerk voor effectieve begrotingsbeheer, inclusief het gebruik van begrotingsregels.
Beperkingen en Kritiekpunten
Hoewel Begrotingsregels voordelen bieden, zijn er ook aanzienlijke beperkingen en kritiekpunten. Een veelgehoorde kritiek is dat ze te rigide kunnen zijn, vooral in tijden van economische crisis. Strikte tekortregels kunnen overheden belemmeren om countercyclisch fiscaal beleid te voeren, zoals het stimuleren van de economie via extra overheidsuitgaven tijdens een recessie. Dit kan de duur en de ernst van neergang verlengen. Bovendien kunnen Begrotingsregels leiden tot "boekhoudkundige trucs" waarbij overheden proberen de regels te omzeilen zonder de onderliggende fiscale problemen aan te pakken. Een ander punt van zorg is dat ze niet altijd rekening houden met de kwaliteit van de uitgaven of de impact op de lange termijn economische groei. Experts en beleidsmakers discussiëren continu over de optimale vormgeving van begrotingsregels om zowel duurzaamheid als flexibiliteit te garanderen, zoals besproken door het Brookings Institution.
Begrotingsregels vs. Fiscale Consolidering
Hoewel Begrotingsregels en Fiscale Consolidering beide gericht zijn op het verbeteren van de overheidsfinanciën, zijn ze fundamenteel verschillend. Begrotingsregels zijn de mechanismen of instrumenten (zoals wetten of grondwettelijke bepalingen) die duurzame financiële discipline afdwingen. Ze leggen beperkingen op aan uitgaven, inkomsten, tekorten of schuldniveaus met als doel de begrotingsdiscipline op lange termijn te waarborgen en te voorkomen dat de financiële situatie verslechtert. Ze definiëren de "spelregels" van het fiscaal beleid.
Fiscale Consolidering, daarentegen, is een proces van het verminderen van het begrotingstekort en de overheidsschuld door middel van concrete beleidsmaatregelen. Dit proces kan onder meer het verhogen van belastingen, het snijden in overheidsuitgaven, of een combinatie van beide inhouden. Fiscale consolidering is een doel op zich, vaak nagestreefd in tijden van hoge schulden of grote tekorten, en kan al dan niet worden ondersteund of aangestuurd door bestaande Begrotingsregels.
Samenvattend: Begrotingsregels zijn de regels van het spel; Fiscale Consolidering is een strategie om de score (het financiële saldo) te verbeteren.
Veelgestelde Vragen
Welke soorten begrotingsregels bestaan er?
Er zijn verschillende soorten begrotingsregels, waaronder regels voor de overheidsschuld (bijv. een percentage van het BBP), regels voor het begrotingstekort (bijv. een maximumpercentage van het BBP), uitgavenregels (beperking van de groei van overheidsuitgaven), en inkomstenregels (beperking van belastingverlagingen of gericht op het verhogen van inkomsten).
Waarom zijn begrotingsregels belangrijk?
Begrotingsregels zijn belangrijk omdat ze helpen de financiële stabiliteit van een land te waarborgen door buitensporige schuldopbouw en tekorten te voorkomen. Ze bevorderen begrotingsdiscipline, vergroten de voorspelbaarheid van het fiscaal beleid, en kunnen het vertrouwen van investeerders versterken.
Wat is het verschil tussen een nominaal en een structureel begrotingstekortregel?
Een nominale begrotingstekortregel stelt een grens aan het feitelijke, gerapporteerde tekort, ongeacht de economische omstandigheden. Een structureel saldo of tekortregel houdt rekening met de fase van de conjunctuurcyclus. Het past het tekort aan voor de effecten van economische schommelingen, waardoor het een beter beeld geeft van de onderliggende, permanente fiscale positie van de overheid. Het doel is dat de overheid alleen op lange termijn structureel financieel in evenwicht is.
Kunnen begrotingsregels worden opgeschort?
Ja, in uitzonderlijke omstandigheden, zoals ernstige economische crises, natuurrampen of pandemieën, kunnen begrotingsregels tijdelijk worden opgeschort of versoepeld. Dit biedt overheden de flexibiliteit om noodzakelijke uitgaven te doen of de economie te stimuleren, maar vaak wel met de afspraak dat de regels na de crisis weer van kracht worden en er een pad naar fiscale duurzaamheid wordt ingezet.