Discretionair beleid

Wat is Discretionair beleid?

Discretionair beleid, in de context van economisch beleid, verwijst naar actieve, opzettelijke overheidsinterventies in de economie die niet vooraf zijn vastgelegd door regels of formules, maar worden bepaald op basis van de heersende economische omstandigheden en beleidsdoelstellingen. Dit type beleid geeft beleidsmakers de flexibiliteit om te reageren op onverwachte economische schokken of veranderende omstandigheden, in tegenstelling tot een strikt regelgebaseerde aanpak. Het omvat zowel monetair beleid dat wordt uitgevoerd door centrale banken als begrotingsbeleid dat door overheden wordt gevoerd. Het kernidee achter discretionair beleid is het vermogen om onmiddellijk aanpassingen te maken om economische groei en stabilisatiebeleid te bevorderen, of om inflatie en werkloosheid te bestrijden.

Geschiedenis en Oorsprong

De discussie over discretionair beleid versus regelgebaseerd beleid kent een lange geschiedenis in de macro-economie. Vooral na de Grote Depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw, kreeg het idee van actieve overheidsinterventie om de economie te stabiliseren, sterkere voet aan de grond. Dit keynesiaanse denken bepleitte dat overheden en centrale banken in staat moesten zijn om de geaggregeerde vraag aan te passen via wijzigingen in overheidsuitgaven of rentetarieven. De Grote Recessie van 2008 is een recent voorbeeld waarin centrale banken en overheden wereldwijd aanzienlijke discretionaire maatregelen hebben genomen om de economie te ondersteunen. De Federal Reserve verlaagde bijvoorbeeld de rentetarieven tot bijna nul en initieerde grootschalige aankoopprogramma's voor activa, ook wel bekend als kwantitatieve versoepeling, om de financiële markten te stabiliseren en de economie te stimuleren.
⁵

Belangrijkste punten

• Discretionair beleid omvat actieve, flexibele beslissingen van overheden en centrale banken om op specifieke economische omstandigheden te reageren.
• Het staat beleidsmakers toe om snel aan te passen aan onvoorziene economische gebeurtenissen of crises.
• Voorbeelden zijn wijzigingen in rentetarieven door centrale banken of ad-hoc fiscale stimulering door regeringen.
• De effectiviteit en wenselijkheid ervan zijn onderwerp van voortdurende discussie onder economen.

Interpretatie van Discretionair beleid

De interpretatie van discretionair beleid draait om de afweging tussen flexibiliteit en voorspelbaarheid. Voorstanders benadrukken dat het beleidsmakers de nodige manoeuvreerruimte geeft om te reageren op unieke situaties die niet door rigide regels kunnen worden ondervangen. Wanneer een economie bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met een ernstige recessie, kan de mogelijkheid om snel grote belastingverlagingen door te voeren of overheidsuitgaven te verhogen, cruciaal zijn voor herstel. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) merkt op dat discretionair begrotingsbeleid, in de vorm van tijdelijke belastingverlagingen en tijdelijke verhogingen van overheidsuitgaven, de geaggregeerde vraag kan stimuleren en de kloof tussen de feitelijke en potentiële productie kan helpen dichten. D⁴eze flexibiliteit wordt gezien als essentieel voor effectief beleidseffectiviteit in dynamische economische omgevingen.

Hypothetisch voorbeeld

Stel dat een land te maken krijgt met een onverwachte, diepe economische neergang, gekenmerkt door snel stijgende werkloosheid en dalende consumentenbestedingen. In een discretionair beleidsraamwerk zou de centrale bank snel de basisrentevoet kunnen verlagen om lenen en investeren te stimuleren. Tegelijkertijd zou de overheid kunnen besluiten om een grootschalig infrastructuurproject te starten, gefinancierd door leningen, om banen te creëren en de economische activiteit direct te stimuleren. Deze specifieke en ad-hoc beslissingen, die niet vooraf waren vastgelegd in een vaste begrotingsregel of monetair beleidsschema, vormen samen een discretionair beleid dat is afgestemd op de acute crisis.

Praktische toepassingen

Discretionair beleid komt op verschillende manieren tot uiting in de praktijk van economisch bestuur:

• Monetair beleid: Centrale banken passen discretionaire maatregelen toe door de kwantitatieve versoepeling te wijzigen of de aankoop van activa aan te passen om de kredietverlening en de geldhoeveelheid te beïnvloeden. De Europese Centrale Bank (ECB) verduidelijkt bijvoorbeeld hoe zij haar bevoegdheden uitoefent om opties en discretie toe te passen bij het toezicht op banken, wat blijk geeft van flexibiliteit binnen een regelgevend kader.
• ³ Fiscaal beleid: Overheden implementeren discretionair beleid via incidentele fiscale stimulering, zoals de American Recovery and Reinvestment Act van 2009 in de Verenigde Staten, die gericht was op het verzachten van de effecten van de Grote Recessie. Dit² omvat gerichte investeringen in infrastructuur of tijdelijke belastingverlagingen.
• Regulering: In bredere zin kan ook de toepassing van regelgeving discretionair zijn, waarbij toezichthouders ruimte hebben voor interpretatie en aanpassing aan specifieke marktomstandigheden, in plaats van strikt vasthouden aan voorgeschreven protocollen.

Beperkingen en kritiek

Ondanks de vermeende flexibiliteit, wordt discretionair beleid ook bekritiseerd. Een belangrijk punt van kritiek is het potentiële gebrek aan geloofwaardigheid en voorspelbaarheid. Wanneer beleidsmakers herhaaldelijk afwijken van hun aangekondigde koers, kunnen markten en consumenten onzeker worden, wat de effectiviteit van toekomstige beleidsmaatregelen kan ondermijnen. Daarnaast bestaat het risico van "time inconsistency" – de verleiding voor beleidsmakers om op korte termijn beleid te voeren dat voordelen oplevert, maar op lange termijn nadelige gevolgen heeft (bijvoorbeeld buitensporige inflatie).

Economen zoals John Taylor hebben de voorkeur gegeven aan regelgebaseerd beleid boven discretionair beleid, met het argument dat regels de voorspelbaarheid vergroten en de risico's van politieke beïnvloeding of menselijke fouten verminderen. Onderzoek naar het debat tussen regels en discretie in monetair beleid toont aan dat voorstellen voor beleidsregels grotendeels gebaseerd zijn op empirisch onderzoek met economische modellen die de voordelen van een systematische benadering aantonen. De effe¹ctiviteit van discretionair beleid kan bovendien worden belemmerd door implementatielags, wat betekent dat het tijd kost om een probleem te herkennen, een beleid te formuleren, en het vervolgens uit te voeren, tegen welke tijd de economische situatie mogelijk al is veranderd.

Discretionair beleid vs. Regelgebaseerd beleid

De kern van het debat tussen discretionair beleid en regelgebaseerd beleid ligt in de afweging tussen de behoefte aan aanpassingsvermogen in een complexe economie en het belang van stabiliteit en voorspelbaarheid voor marktdeelnemers.

Veelgestelde vragen

Wat is het belangrijkste voordeel van discretionair beleid?

Het belangrijkste voordeel is de flexibiliteit die het beleidsmakers biedt om snel en gericht te reageren op onverwachte economische situaties, zoals een diepe recessie of een financiële crisis, waarbij een vaste regel mogelijk onvoldoende zou zijn.

Kan discretionair beleid leiden tot inflatie?

Ja, een risico van discretionair monetair beleid is dat beleidsmakers op korte termijn de economie te veel stimuleren, wat kan leiden tot te veel geld in omloop en uiteindelijk hogere inflatie.

Wat is het verschil tussen discretionair fiscaal beleid en automatische stabilisatoren?

Discretionair fiscaal beleid omvat actieve, opzettelijke wijzigingen in belastingen of overheidsuitgaven (zoals een nieuw infrastructuurprogramma), terwijl automatische stabilisatoren (zoals werkloosheidsuitkeringen of progressieve belastingen) economische schokken automatisch opvangen zonder nieuwe wetgeving, omdat ze zijn ingebouwd in de structuur van de overheidsbegroting.