Hyperinflatie

Wat is Hyperinflatie?

Hyperinflatie is een extreme en buitengewoon snelle stijging van het algemene prijspeil van goederen en diensten in een economie. Dit fenomeen behoort tot de macro-economie, en wordt doorgaans gedefinieerd als een maandelijkse inflatie van meer dan 50%. In dergelijke omstandigheden verliest valuta zijn koopkracht in een alarmerend tempo, wat leidt tot een snelle waardevermindering van geld. Hyperinflatie kan een verwoestend effect hebben op een economie, waardoor consumenten en bedrijven hun vertrouwen in de nationale munt verliezen en financiële instabiliteit toeneemt.

Geschiedenis en Oorsprong

Hyperinflatie ontstaat meestal in tijden van extreme economische of politieke onrust, zoals oorlogen of diepe recessies. De meest beruchte historische voorbeelden van hyperinflatie omvatten de Weimarrepubliek in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog. In de periode 1921-1923, en voornamelijk in 1923, bereikte de inflatie in Duitsland astronomische niveaus. De regering drukte buitensporige hoeveelheden geldhoeveelheid om oorlogsschulden en herstelbetalingen te financieren, wat leidde tot een dramatische ineenstorting van de Duitse mark. Brood dat in 1922 nog 200 mark kostte, was in 1923 opgelopen tot 200 miljard mark.
⁵
Meer recentelijk hebben landen zoals Zimbabwe en Venezuela te maken gehad met perioden van hyperinflatie. In Zimbabwe bereikte de maandelijkse inflatie in november 2008 naar schatting 79,6 miljard procent, wat de valuta vrijwel waardeloos maakte. De situatie in Venezuela in de jaren 2010 toonde eveneens een extreme prijsstijging, waarbij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in 2018 voorspelde dat de inflatie boven de 1 miljoen procent zou uitkomen. ⁴Deze voorbeelden illustreren hoe overheidsuitgaven die niet worden gedekt door productiviteit of belastinginkomsten, vaak resulteren in het massaal bijdrukken van geld, wat de belangrijkste oorzaak is van hyperinflatie.

Belangrijkste Lessen

Hyperinflatie wordt gekenmerkt door een maandelijkse inflatie van meer dan 50%, wat leidt tot een snelle en extreme waardevermindering van geld.
De belangrijkste oorzaak is vaak het buitensporig drukken van geld door de overheid om begrotingstekorten te financieren.
Het vernietigt de koopkracht van spaargeld, tast nominaal inkomen aan en ontwricht de economie volledig.
Om hyperinflatie te beëindigen, zijn drastische monetaire en fiscale hervormingen noodzakelijk, vaak inclusief de introductie van een nieuwe valuta.
Beleggers zoeken tijdens hyperinflatie vaak hun toevlucht tot reële activa of buitenlandse valuta.

Formule en Berekening

Hoewel hyperinflatie een complex economisch fenomeen is, kan het maandelijkse inflatiepercentage worden berekend. De formule voor het berekenen van het inflatiepercentage is:

\text{Inflatiepercentage} = \frac{(\text{Prijs}_{\text{huidig}} - \text{Prijs}_{\text{vorig}})}{\text{Prijs}_{\text{vorig}}} \times 100\%

Waar:

(\text{Prijs}_{\text{huidig}}) = de prijs van een goed of dienst in de huidige periode.
(\text{Prijs}_{\text{vorig}}) = de prijs van hetzelfde goed of dienst in de vorige periode (meestal de voorgaande maand voor hyperinflatie).

Hyperinflatie treedt op wanneer dit maandelijkse percentage consistent boven de 50% ligt. Het bijhouden van de reële rente tijdens hyperinflatie is vrijwel onmogelijk, aangezien de nominale rentetarieven de snelle prijsstijgingen niet kunnen bijhouden.

Interpretatie van Hyperinflatie

Het optreden van hyperinflatie is een teken van ernstige economische en politieke instabiliteit. Het duidt op een volledig verlies van vertrouwen in de monetaire autoriteiten, zoals de centrale bank, en in het vermogen van de overheid om de financiën te beheren. Wanneer hyperinflatie zich voordoet, ervaren burgers een exponentiële stijging van prijzen, waardoor hun spaargeld in recordtempo waardeloos wordt. Mensen haasten zich om hun geld uit te geven zodra ze het ontvangen, wat de circulatiesnelheid van geld verhoogt en de prijsstijgingen verder aanwakkert.

Dit leidt vaak tot een verschuiving naar ruilhandel of het gebruik van stabielere buitenlandse valuta, zoals de Amerikaanse dollar, als betaalmiddel. De nationale wisselkoers stort in, waardoor import extreem duur wordt en de productie verder wordt ontwricht.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel dat in een fictief land, 'Monetaria', een loaf brood op 1 januari €10 kost. Door de buitensporige gelddruk van de overheid om een enorm begrotingstekort te dekken, begint de prijs elke maand met 100% te stijgen.

1 januari: Brood kost €10.
1 februari: Prijs is gestegen naar €10 * (1 + 100%) = €20.
1 maart: Prijs is gestegen naar €20 * (1 + 100%) = €40.
1 april: Prijs is gestegen naar €40 * (1 + 100%) = €80.

Binnen drie maanden is de prijs van een brood van €10 naar €80 gegaan. Dit is een cumulatieve stijging van 700%. Als deze trend aanhoudt, verliest de valuta van Monetaria snel zijn waarde, wat resulteert in hyperinflatie. Burgers die hun salaris aan het begin van de maand ontvangen, zullen merken dat de koopkracht daarvan drastisch daalt voordat de maand voorbij is.

Praktische Toepassingen

Hyperinflatie is een zeldzaam, maar extreem ontwrichtend economisch fenomeen dat verregaande gevolgen heeft voor investeringen, markten en economische planning.

Investeringen: Tijdens hyperinflatie verliezen traditionele monetaire activa zoals spaarrekeningen, deposito's en zelfs vastrentende obligaties hun waarde in rap tempo. Beleggers zoeken vaak hun toevlucht tot reële activa zoals goud, zilver, vastgoed, of stabiele buitenlandse valuta, die hun koopkracht beter behouden.
Markten: Financiële markten functioneren nauwelijks meer. Leningen worden onhoudbaar omdat de waarde van het terug te betalen bedrag snel wegsmelt, wat kredietverlening verlamt. De aandelenmarkten kunnen extreme schommelingen vertonen, waarbij nominale winsten niet de reële waardevermindering compenseren.
Overheidsbeleid: Overheden die te maken krijgen met hyperinflatie, moeten drastische stappen ondernemen op het gebied van monetair beleid en fiscaal beleid om de prijsstabiliteit te herstellen. Dit omvat vaak het beëindigen van het bijdrukken van geld, het doorvoeren van bezuinigingen om de overheidsschuld te verminderen, en soms zelfs een valuta-hervorming met de introductie van een nieuwe munt. De International Monetary Fund (IMF) merkt op dat moderne hyperinflatiecycli vaak plaatsvinden in contexten van lage economische vrijheden, verslechterde sociaaleconomische omstandigheden en een zwakke rechtsstaat.
Economische Planning:³ Voor bedrijven en huishoudens wordt langetermijnplanning vrijwel onmogelijk. Contracten moeten vaak dagelijks of zelfs uurlijks worden aangepast, en de toeleveringsketens kunnen volledig instorten als leveranciers weigeren betalingen in de snel devaluerende munt te accepteren. Reuters meldde in 2023 dat Zimbabwanen een herhaling van de hyperinflatie van 2008 vreesden, met prijzen van basisgoederen die snel stegen na een sterke verzwakking van de lokale valuta.

Beperkingen en Kritiek

D²e belangrijkste kritiek op een beleid dat tot hyperinflatie leidt, is de verwoestende impact op de burgers en de economische groei. Het vernietigt spaargeld, creëert massale armoede en kan leiden tot sociale onrust en politieke instabiliteit. Hoewel sommigen beargumenteren dat hyperinflatie schulden wegvaagt, is de methode extreem pijnlijk en de gevolgen zijn verreikend, veel verder dan alleen financiële aspecten. De gevolgen van hyperinflatie op de Duitse Weimarrepubliek worden bijvoorbeeld vaak geciteerd als een factor die heeft bijgedragen aan de politieke destabilisatie van het land en de opkomst van extremistische groeperingen.

Bovendien is het herstellen va¹n een economie na een periode van hyperinflatie een lang en moeizaam proces. Het vergt herstel van vertrouwen, de implementatie van strikt monetair beleid en structurele hervormingen. Zonder een effectieve aanpak kan een land in een langdurige economische depressie terechtkomen.

Hyperinflatie vs. Inflatie

Hoewel zowel hyperinflatie als inflatie betrekking hebben op een stijging van het algemene prijspeil, verschillen ze significant in hun intensiteit en gevolgen.

Kenmerk	Inflatie	Hyperinflatie
Definitie	Een aanhoudende stijging van het prijspeil, doorgaans gemeten op jaarbasis (bijv. 2-3% per jaar).	Een extreem snelle stijging van het prijspeil, doorgaans meer dan 50% per maand.
Oorzaak	Oorzaken kunnen divers zijn: vraagstijging, kostenstijging, monetair beleid.	Meestal veroorzaakt door het ongecontroleerd bijdrukken van geld door de overheid om tekorten te financieren.
Gevolgen	Kan de economische groei stimuleren indien gematigd, tast langzaam koopkracht aan.	Vernietigt spaargeld, ontwricht handel, leidt tot extreme armoede en sociale onrust.
Voorspelbaar	Relatief voorspelbaar en beheersbaar door centrale banken.	Onvoorspelbaar en verwoestend, leidt tot een algemeen verlies van vertrouwen in de valuta.

Veelgestelde Vragen

Wat veroorzaakt hyperinflatie?

Hyperinflatie wordt voornamelijk veroorzaakt door het ongecontroleerd bijdrukken van geld door een overheid of centrale bank om grote begrotingstekorten te financieren, vooral wanneer de economische productie onvoldoende is om de toegenomen geldhoeveelheid te ondersteunen. Dit leidt tot een instorting van het vertrouwen in de nationale valuta.

Welke landen hebben hyperinflatie ervaren?

Historische voorbeelden zijn onder andere de Weimarrepubliek in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog, Hongarije na de Tweede Wereldoorlog, en meer recentelijk Zimbabwe en Venezuela. Veel voormalige Sovjetstaten kenden ook hyperinflatie na de val van de Sovjet-Unie.

Hoe kan hyperinflatie worden gestopt?

Het stoppen van hyperinflatie vereist drastische maatregelen, waaronder het stopzetten van het bijdrukken van geld, het drastisch verminderen van overheidsuitgaven om overheidsschuld te beheersen, en vaak de invoering van een nieuwe, stabielere valuta. Soms worden ook prijs- en looncontroles overwogen, hoewel deze op lange termijn vaak averechts werken. Het herstel van prijsstabiliteit is essentieel.

Wat zijn de gevolgen van hyperinflatie voor spaarders?

Spaarders verliezen vrijwel al hun spaargeld wanneer hyperinflatie toeslaat, omdat de waarde van hun geld sneller daalt dan ze het kunnen uitgeven. Mensen met vaste inkomens of pensioenen worden ook zwaar getroffen, omdat hun nominaal inkomen de stijgende prijzen niet kan bijbenen. Daarom proberen mensen zich vaak te beschermen door middel van [indexering] of door hun bezittingen om te zetten in stabielere activa.