Liquiditeitsval

Wat Is Liquiditeitsval?

Een liquiditeitsval is een ongebruikelijke economische situatie binnen de macro-economie waarin monetair beleid van een centrale bank ineffectief wordt. Dit treedt op wanneer rentetarieven al extreem laag zijn, vaak dicht bij nul, en consumenten en bedrijven ondanks deze lage kosten van lenen hun geld liever aanhouden in de vorm van contanten of zeer liquide activa dan het te besteden of te investeren. Hierdoor verliest de injectie van meer geld in de economie door de centrale bank zijn stimulerende effect, omdat de extra liquiditeit wordt opgepot in plaats van te circuleren, wat de economische groei belemmert.

Geschiedenis en Oorsprong

Het concept van de liquiditeitsval werd voor het eerst geformuleerd door de Britse econoom John Maynard Keynes in zijn invloedrijke werk "The General Theory of Employment, Interest and Money" uit 1936. Keynes beschreef een situatie waarin, naarmate de rente tot een bepaald niveau daalt, de voorkeur voor liquiditeit (de wens om contant geld aan te houden) zo sterk kan worden dat bijna iedereen contant geld verkiest boven het aanhouden van schuldtitels die zo'n lage rente opleveren. In dit scenario zou de monetaire autoriteit haar effectieve controle over de rentetarieven verliezen. Hoewel Keynes zelf aangaf destijds geen direct voorbeeld van een liquiditeitsval te kennen, werd zijn theorie later gebruikt om economische stagnatie te verklaren. Historische debatten betreffen onder meer de Grote Depressie in de Verenigde Staten in de jaren dertig, waarbij kortetermijnrentes bijna nul waren, en later Japan in de jaren negentig¹⁴, ¹⁵.

Key Takeaways

• Een liquiditeitsval ontstaat wanneer rentetarieven extreem laag zijn, vaak nabij nul.
• Ondanks lage rentes houden consumenten en bedrijven contanten aan in plaats van te besteden of te investeren.
• Traditioneel monetair beleid, zoals het verlagen van de rente of het verhogen van de geldhoeveelheid, wordt hierdoor ineffectief.
• Angst voor economische neergang, deflatie of onvoldoende vraag dragen vaak bij aan het oppotten van geld.
• Begrotingsbeleid (fiscale stimulering) wordt in een liquiditeitsval vaak gezien als een noodzakelijk alternatief om de economie te stimuleren.

Interpreteren van de Liquiditeitsval

De aanwezigheid van een liquiditeitsval wordt doorgaans afgeleid uit een combinatie van factoren. Het meest prominente kenmerk is dat nominale rentetarieven op of nabij het effectieve nulpunt liggen (de "zero lower bound"), terwijl de economie nog steeds kampt met lage inflatie of deflatie, lage investeringen en een zwakke vraag naar geld voor productieve doeleinden¹², ¹³. Zelfs wanneer een centrale bank de geldhoeveelheid aanzienlijk vergroot via bijvoorbeeld openmarktoperaties of kwantitatieve versoepeling, leidt dit niet tot de verwachte toename in bestedingen of economische groei. In plaats daarvan blijft geld opgeslagen in bankreserves of cash, omdat de rendementen op obligaties en andere financiële instrumenten als te laag worden ervaren, of omdat de verwachting van toekomstige prijsdalingen of economische tegenslagen mensen ertoe aanzet om liquiditeit te prefereren.¹¹

Hypothetisch Voorbeeld

Stel, het land Economia bevindt zich in een diepe recessie. De centrale bank van Economia verlaagt haar belangrijkste rentetarieven tot 0,1%. Bedrijven en consumenten zien de rente op spaarrekeningen dalen en de kosten van leningen historisch laag worden. Echter, door de heersende onzekerheid over de toekomst en de verwachting van verdere prijsdalingen (deflatie), besluiten zowel huishoudens als bedrijven dat het veiliger is om hun geld aan te houden. Huishoudens kiezen ervoor om hun spaargeld op hun bankrekeningen te laten staan of contant geld op te potten, in plaats van grote aankopen te doen of te investeren. Bedrijven stellen nieuwe projecten uit en hopen hun kasmiddelen op, omdat ze geen vertrouwen hebben in toekomstige vraag of winstgevendheid.

Zelfs als de centrale bank de geldhoeveelheid in het systeem verdubbelt door het opkopen van staatsobligaties, leidt dit niet tot meer leningen of consumentenbestedingen. Het extra geld komt simpelweg terecht op bankrekeningen als overtollige reserves of als opgepot contant geld bij het publiek, zonder de economie te stimuleren. De effectiviteit van het monetair beleid is verloren gegaan; Economia bevindt zich in een liquiditeitsval.

Praktische Toepassingen

De liquiditeitsval is een cruciaal concept in de economische theorie en heeft significante implicaties voor het monetair beleid. Historisch gezien wordt Japan's langdurige periode van lage groei en deflatie in de jaren negentig en 2000, vaak de "Verloren Decennia" genoemd, als een van de meest prominente voorbeelden van een liquiditeitsval beschouwd. De Bank of Japan verlaagde de rentetarieven tot bijna nul, maar de economische activiteit bleef zwak door een gebrek aan vraag en vertrouwen.¹⁰

In dergelijke omstandigheden richten beleidsmakers zich vaak op alternatieve instrumenten of verschuiven ze de focus naar begrotingsbeleid. Dit kan inhouden:

• Kwantitatieve versoepeling (QE): Grootschalige aankopen van activa door de centrale bank om de geldhoeveelheid direct te vergroten en de langetermijnrentes verder te beïnvloeden, zelfs als kortetermijnrentes al op nul staan.
• Negatieve rentetarieven: Het opleggen van een negatieve rente op bankreserves om commerciële banken te ontmoedigen geld op te potten en aan te moedigen om te lenen.
• Fiscale stimulering: De overheid kan haar uitgaven verhogen of belastingen verlagen om de economische stimulering en de totale vraag rechtstreeks te beïnvloeden, een aanpak die Keynes zelf propageerde in een liquiditeitsval.

T⁹ijdens en na de wereldwijde financiële crisis van 2008 werden veel centrale banken, waaronder de Europese Centrale Bank (ECB) en de Federal Reserve, geconfronteerd met rentetarieven die de nul naderden, wat de vrees voor een liquiditeitsval deed toenemen. Deze periode leidde tot de implementatie van ongekende niet-standaard monetaire maatregelen. Zoa⁸ls een analyse van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) suggereerde, kan de lage nominale rente gekoppeld aan onvoldoende geaggregeerde vraag resulteren in een liquiditeitsval wanneer schuldaflossing door beperkte partijen niet kan worden gecompenseerd door een daling van de rentetarieven tot onder de nul. De ⁷ervaringen in de Verenigde Staten, de eurozone en Japan na de crisis van 2008 laten zien hoe moeilijk het kan zijn om een economie uit een liquiditeitsval te trekken en hoe beleidsmakers genoodzaakt zijn om verder te gaan dan conventioneel beleid.

##⁶ Beperkingen en Kritiek

Hoewel het concept van de liquiditeitsval breed wordt erkend in de mainstream-economie, is het niet zonder kritiek en beperkingen. Sommige economen, met name die van de Oostenrijkse school, betwisten het bestaan van een liquiditeitsval volledig. Zij⁵ stellen dat de problemen niet voortkomen uit een voorkeur voor liquiditeit, maar eerder uit eerdere "malinvesteringen" en de noodzaak van een marktherstel. Vol⁴gens deze visie zijn overheids- en centralebankbeleid, gericht op het tegengaan van de liquiditeitsval, vaak juist de oorzaak van verdere problemen, omdat ze de "echte" besparingen uithollen en een duurzaam economisch herstel belemmeren.

Bovendien argumenteren critici dat moderne centrale banken, zelfs bij rentetarieven rond de nul, nog steeds over instrumenten beschikken om de economie te beïnvloeden. Programma's zoals kwantitatieve versoepeling en "forward guidance" (het communiceren van toekomstig beleid) kunnen bijvoorbeeld de langetermijnrentes en de verwachtingen van marktdeelnemers beïnvloeden, waardoor monetair beleid niet volledig machteloos wordt. Desal³niettemin erkennen voorstanders van de theorie dat het extreem moeilijk kan zijn om verwachtingen te sturen, vooral als de centrale bank een geloofwaardigheidsprobleem heeft of de onderliggende schokken structureel zijn.

L²iquiditeitsval vs. Deflatie

Hoewel een liquiditeitsval en deflatie vaak samen voorkomen en met elkaar verward worden, zijn het distincte concepten.

Liquiditeitsval verwijst naar een situatie waarin monetair beleid ineffectief wordt doordat mensen geld oppotten, zelfs bij zeer lage rentetarieven. De focus ligt hier op de ineffectiviteit van het monetaire transmissiemechanisme.

Deflatie is een aanhoudende daling van het algemene prijspeil van goederen en diensten. Dit betekent dat de koopkracht van geld toeneemt naarmate de tijd verstrijkt.

De relatie is wederzijds versterkend: Deflatie kan bijdragen aan een liquiditeitsval doordat consumenten en bedrijven bestedingen uitstellen in afwachting van lagere prijzen, wat het oppotten van geld verder aanmoedigt en de effectiviteit van monetair beleid vermindert. Op hu¹n beurt kan een liquiditeitsval, door de ineffectiviteit van stimulerend beleid, leiden tot aanhoudende deflatie of het onvermogen om eruit te ontsnappen. In de praktijk worden beide vaak als onderdelen van een neerwaartse spiraal gezien, maar de liquiditeitsval beschrijft de ineffectiviteit van beleid in die omstandigheden, terwijl deflatie de prijsontwikkeling beschrijft.

FAQs

Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een liquiditeitsval?

De belangrijkste kenmerken van een liquiditeitsval zijn extreem lage nominale rentetarieven (dicht bij nul), ineffectiviteit van monetair beleid om de economie te stimuleren, en een neiging tot het oppotten van contanten door het publiek, vaak gedreven door angst of pessimistische economische verwachtingen.

Welke historische voorbeelden zijn er van een liquiditeitsval?

Het meest geciteerde moderne voorbeeld van een liquiditeitsval is Japan's "Verloren Decennia" (jaren '90 en 2000), waar de centrale bank de rentes tot bijna nul verlaagde, maar de economie toch kampte met stagnatie en deflatie. De Grote Depressie in de jaren '30 wordt ook vaak genoemd, zij het met enige nuance over de rol van monetair beleid destijds.

Hoe kan een economie ontsnappen aan een liquiditeitsval?

Omdat conventioneel monetair beleid in een liquiditeitsval ineffectief is, wordt vaak een beroep gedaan op begrotingsbeleid. Dit betekent dat de overheid haar uitgaven verhoogt (bijvoorbeeld via infrastructuurprojecten) of belastingen verlaagt om de totale vraag en economische groei direct te stimuleren. Ook onconventionele monetaire maatregelen zoals kwantitatieve versoepeling kunnen worden ingezet.