Contante afwikkeling

Wat is Contante Afwikkeling?

Contante afwikkeling (Engels: Cash Settlement) is een methode voor de vereffening van derivatencontracten waarbij, bij afloop of uitoefening, de contracthouder een geldelijke betaling ontvangt of doet in plaats van de fysieke levering van de onderliggende waarde. Deze aanpak valt onder de bredere categorie van financiële contracten, specifiek gericht op de manier waarop verplichtingen tussen partijen worden nagekomen. In plaats van daadwerkelijk aandelen, grondstoffen of valuta te ruilen, wordt het verschil tussen de contractprijs en de marktwaarde in contanten verrekend. Contante afwikkeling vereenvoudigt het vereffeningsproces aanzienlijk, vooral voor contracten waarvan de onderliggende waarde lastig fysiek te leveren is.

Geschiedenis en Oorsprong

De geschiedenis van financiële derivaten, en daarmee ook de concepten rond vereffening, gaat terug tot in de oudheid met vroege vormen van termijncontracten voor agrarische producten. Een belangrijke ontwikkeling die de weg vrijmaakte voor contante afwikkeling zoals we die nu kennen, was de opkomst van "verschilcontracten" (contracts for difference) in vroege beurzen. Reeds in de 17e eeuw, op de Amsterdamse beurs, werden aandelen op termijn verhandeld waarbij de vereffening vaak plaatsvond door het betalen van het prijsverschil, zonder de daadwerkelijke aandelen te leveren. Dit "verschilhandelen" stelde speculanten in staat te profiteren van prijsschommelingen zonder fysieke levering.

⁸In de moderne tijd werd contante afwikkeling steeds gangbaarder met de ontwikkeling van complexe derivaten zoals indexfutures en -opties. De Commodity Futures Modernization Act van 2000 in de Verenigde Staten, die het 19-jarige verbod op de handel in single-stock en narrow-based stock index futures ophief, leidde tot de goedkeuring van definitieve regels door de Commodity Futures Trading Commission (CFTC) en de Securities and Exchange Commission (SEC) in 2002. Deze regels betroffen onder meer de procedures voor de contante afwikkeling van security futures products en de coördinatie van handelsonderbrekingen. Een recentere analyse van de SEC uit 2021 belichtte de invoering van cash-settled opties op brede indices zoals de S&P 100 door de Cboe, wat de efficiëntie van de markt verder vergrootte.

##⁷ Belangrijke Overwegingen

• Contante afwikkeling elimineert de noodzaak van fysieke levering van de onderliggende waarde, wat de transactie vereenvoudigt.
• Deze methode wordt vaak toegepast bij derivaten waarvan de onderliggende waarde immaterieel (zoals een index) is, of fysiek moeilijk te leveren (zoals levend vee of grote hoeveelheden grondstoffen).
• Het verhoogt de liquiditeit in derivatenmarkten doordat meer handelaren kunnen deelnemen zonder zich zorgen te hoeven maken over opslag, transport of kwaliteitscontrole van fysieke activa.
• Bij contante afwikkeling wordt het financiële resultaat van het contract (winst of verlies) direct in geld overgemaakt tussen de tegenpartijen.

Formule en Berekening

De berekening van de contante afwikkeling omvat meestal het verschil tussen de contractprijs (zoals de uitoefenprijs van een optie of de futuresprijs) en de vereffeningsprijs van de onderliggende waarde op de vervaldatum.

Voor een calloptie die "in-the-money" afloopt (marktprijs > uitoefenprijs):
$\text{Uitbetaling} = (\text{Vereffeningsprijs} - \text{Uitoefenprijs}) \times \text{Contractmultiplier}$

Voor een putoptie die "in-the-money" afloopt (marktprijs < uitoefenprijs):
$\text{Uitbetaling} = (\text{Uitoefenprijs} - \text{Vereffeningsprijs}) \times \text{Contractmultiplier}$

Voor een futurescontract:
$\text{Uitbetaling} = (\text{Laatste vereffeningsprijs} - \text{Oorspronkelijke contractprijs}) \times \text{Contractgrootte}$
Hierbij geldt:

• Vereffeningsprijs of Laatste vereffeningsprijs: De officiële prijs van de onderliggende waarde op de vervaldatum, vastgesteld door de beurs of clearinginstelling.
• Uitoefenprijs: De vooraf bepaalde prijs waartegen het optiecontract kan worden uitgeoefend.
• Contractmultiplier of Contractgrootte: Het aantal eenheden van de onderliggende waarde dat door één contract wordt vertegenwoordigd.

Interpretatie van Contante Afwikkeling

Contante afwikkeling betekent dat partijen bij een financieel contract hun verplichtingen nakomen door middel van een geldoverdracht, in plaats van door de daadwerkelijke uitwisseling van activa. Deze methode is met name relevant voor derivaten zoals futurescontracten en optiecontracten. De interpretatie van contante afwikkeling ligt in de focus op financiële blootstelling en risicobeheer, los van de logistieke complexiteit van fysieke levering.

Door contante afwikkeling kunnen deelnemers zich concentreren op het speculeren op prijsbewegingen of het afdekken van risico's (hedging) zonder de intentie of de capaciteit om de onderliggende activa daadwerkelijk in bezit te nemen of te leveren. Dit maakt de handel toegankelijker en efficiënter. De vereffeningsprijs is cruciaal voor de interpretatie, aangezien deze de basis vormt voor de uiteindelijke uitbetaling en de winst of het verlies van het contract bepaalt.

Hypothetisch Voorbeeld

Stel een belegger koopt een calloptie op de AEX-index met een uitoefenprijs van 900 punten en een vervaldatum over drie maanden. De AEX-index is een puur financiële maatstaf en kan niet fysiek geleverd worden. Deze optie is daarom contant afgewikkeld.

• Uitoefenprijs: 900 punten
• Contractmultiplier: €10 per punt (standaard voor veel indexopties)
• Aantal contracten: 1

Op de vervaldatum staat de AEX-index op 920 punten. Omdat de eindstand (920) hoger is dan de uitoefenprijs (900), loopt de optie "in-the-money" af. De belegger heeft recht op een contante uitbetaling.

De uitbetaling wordt berekend als:
$(\text{Vereffeningsprijs} - \text{Uitoefenprijs}) \times \text{Contractmultiplier}$
$(920 - 900) \times €10 = 20 \times €10 = €200$

De verkoper van dit calloptiecontract betaalt €200 aan de koper. Er vindt geen overdracht van individuele aandelen plaats, alleen de geldelijke verrekening van het verschil. Dit illustreert hoe contante afwikkeling transacties vereenvoudigt wanneer fysieke levering onpraktisch of onmogelijk is.

Praktische Toepassingen

Contante afwikkeling is wijdverbreid in financiële markten, met name in de derivatenhandel. Enkele belangrijke toepassingsgebieden zijn:

• Indexderivaten: Optiecontracten en futurescontracten op aandelenindices (zoals de AEX, S&P 500 of Nasdaq 100) worden altijd contant afgewikkeld omdat een index een virtuele maatstaf is die niet fysiek kan worden geleverd.
• Rentederivaten en valuta swaps: Veel van deze instrumenten worden contant afgewikkeld, waarbij de nettorentebetalingen of valutaverschillen in geld worden vereffend.
• Sommige grondstoffenfutures: Hoewel veel grondstoffenfutures fysieke levering toestaan, worden contracten op vluchtige of grootschalige grondstoffen (zoals ruwe olie of aardgas) vaak contant afgewikkeld om de logistieke complexiteit van opslag en transport te vermijden.
• Binaire opties en CFD's (Contracts for Difference): Deze financiële instrumenten zijn per definitie contant afgewikkeld. Ze stellen beleggers in staat te speculeren op prijsbewegingen zonder de onderliggende activa te bezitten.
• Regelgeving en Toezicht: Regelgevende instanties zoals de Commodity Futures Trading Commission (CFTC) stellen specifieke eisen aan de afwikkeling van derivaten, inclusief contante afwikkeling. De CFTC heeft gedetailleerde regels opgesteld voor de afwikkelingsprocedures die derivaten clearing houses moeten volgen om risico's te beperken en de integriteit van de markt te waarborgen. Bovendien heeft de Sec⁶urities and Exchange Commission (SEC) richtlijnen uitgevaardigd over de openbaarmaking van belangen in cash-settled derivaten om transparantie te vergroten, vooral bij activistische beleggers.

Beperkingen en Kri⁵tiekpunten

Hoewel contante afwikkeling aanzienlijke voordelen biedt op het gebied van efficiëntie en toegankelijkheid, zijn er ook beperkingen en kritiekpunten:

• Geen invloed op de fysieke markt: Doordat er geen fysieke levering plaatsvindt, heeft contante afwikkeling minder directe invloed op de spotprijs en het fysieke aanbod en de vraag van de onderliggende grondstof. Dit kan leiden tot een ontkoppeling tussen de financiële en de fysieke markten.
• Basisrisico: Bij hedging via contant afgewikkelde contracten kan basisrisico ontstaan. Dit is het risico dat de prijs van het derivaat niet perfect de prijsbeweging van de fysieke onderliggende waarde volgt die de hedger bezit of van plan is te verwerven. Zonder fysieke levering is er geen automatische arbitrage die de prijzen perfect convergeert.
• Minder transparantie voor beneficial ownership: Sommige critici uiten de zorg dat grote posities in contant afgewikkelde derivaten minder transparant kunnen zijn qua ‘beneficial ownership’ dan fysiek afgewikkelde posities, wat potentieel invloed uitoefent zonder dat dit direct zichtbaar is in aandelenbezit. De SEC heeft hier in 2023 richtlijnen voor uitgevaardigd.
• Risico van manipulatie⁴ van de vereffeningsprijs: Hoewel clearinginstellingen strikte methoden hanteren voor het vaststellen van de vereffeningsprijs, bestaat in theorie het risico dat deze prijs manipuleerbaar is, vooral als deze is gebaseerd op minder liquide markten. De CFTC vereist daarom uitgebreide monitoring van de referentieprijzen voor cash-settled swaps.
• Tegenpartijrisico: Hoewel clearing houses dit risico aanzienlijk verminderen door dagelijkse marginverrekeningen, blijft er altijd een theoretisch tegenpartijrisico bestaan dat een partij niet aan haar financiële verplichtingen kan voldoen, met name in extreme marktomstandigheden.

Contante Afwikkeling vs. ²Fysieke Afwikkeling

Het primaire verschil tussen contante afwikkeling en fysieke afwikkeling (Physical Settlement) ligt in de aard van de prestatie die door de contractpartijen moet worden geleverd bij afloop of uitoefening van het contract.

Bij contante afwikkeling wordt de financiële verplichting voldaan door een overdracht van geld gelijk aan het verschil tussen de contractprijs en de vereffeningsprijs van de onderliggende waarde. Er vindt geen daadwerkelijke levering van de activa plaats. Deze methode is efficiënt en voorkomt logistieke kosten en complexiteiten, en wordt vaak gebruikt voor immateriële activa zoals indices of bij zeer grote, moeilijk te transporteren grondstoffen.

Bij fysieke afwikkeling is de verkoper verplicht de daadwerkelijke onderliggende waarde (bijvoorbeeld aandelen, obligaties, of grondstoffen) aan de koper te leveren in ruil voor de overeengekomen prijs. Dit type afwikkeling wordt vaak gezien in traditionele effectenhandel en sommige futurescontracten, met name die voor zachte grondstoffen of metalen, waar de partijen de intentie hebben om de fysieke activa te verhandelen. Hoewel het meer logistieke inspanningen en kosten met zich meebrengt, kan fysieke afwikkeling belangrijk zijn voor marktdeelnemers die de onderliggende activa daadwerkelijk nodig hebben of willen afzetten.

De keuze tussen beide methoden hangt af van het type derivaat, de aard van de onderliggende waarde, de marktpraktijken en de specifieke behoeften van de handelaren. Beide methoden hebben hun eigen implicaties voor risicobeheer en transactiekosten.

Veelgestelde Vragen

Worden alle derivaten contant afgewikkeld?

Nee, niet alle derivaten worden contant afgewikkeld. Veel futurescontracten, met name die op grondstoffen zoals tarwe of goud, staan fysieke levering toe. Ook de meeste optiecontracten op individuele aandelen vereisen doorgaans fysieke levering van de aandelen als ze worden uitgeoefend. Contante afwikkeling is gangbaarder bij indexderivaten of wanneer fysieke levering onpraktisch is.

Waarom is contante afwikkeling populair?

Contante afwikkeling is populair omdat het de handel in derivaten vereenvoudigt door de logistieke rompslomp en kosten van fysieke levering (zoals opslag, transport en kwaliteitscontrole) te vermijden. Dit verhoogt de liquiditeit van de markten en maakt deelname toegankelijker voor een breder scala aan beleggers die geïnteresseerd zijn in prijsbewegingen zonder de onderliggende activa fysiek te bezitten.

Kan ik een cash-settled contract uitoefenen vóór de vervaldatum?

Dit hangt af van de stijl van het contract. De meeste contant afgewikkelde optiecontracten, met name die op indices, zijn vaak van de Europese stijl, wat betekent dat ze alleen op de vervaldatum kunnen worden uitgeoefend. Amerikaanse stijl opties kunnen op ¹elk moment vóór de vervaldatum worden uitgeoefend. Bij futurescontracten is het gebruikelijker om de positie vóór de afwikkelingsdatum te sluiten door een tegenovergestelde transactie.